Page 63 - STAV broj 388

muslimani. Najbolja imanja u okolini Kra-
Šanac Kragujevac nakon ponovnog gujevca i vodenice na Lepenici i rječici
pada pod osmansku vlast i odlaska
Austrijanaca (crtež - Milovan Luković, Ždraljici držali su kragujevačke age i be-
foto - Predrag Mihajlović Cile) govi. S desne strane Lepenice bila je velika
bara, a dalja okolina varoši bila je obrasla
gustom šumom.
Austrijski oficir Miteser 1783. go-
dine u ulozi špijuna putovao je Sme-
derevskim sandžakom. Kragujevac je,
prema njegovim podacima, tada imao
32 kršćanske i 164 muslimanske kuće,
3 pekare, 5 velikih hanova u kojima se
može smjestiti do 460 konja. Džamija
i 7 ili 8 muslimanskih kuća kvalitetno
su sagrađene od kamena, ali ipak nisu
omogućavale dužu odbranu. U to vri-
jeme Kragujevac nije imao nikakvo
utvrđenje. Snabdijevanje vodom vršilo
se iz potoka Dobrače, a ne iz Lepenice.
Lepenicu je bilo moguće pregaziti bez
Hamam u Kragujevcu, ulazna strana Doseljavaju se i nove muslimanske porodi- većih problema osim u vrijeme kiša,
(maketa - Milovan Luković) ce. Opet su muslimani postali najbrojnije kada je za prelaz služio kameni most u
stanovništvo u gradu. Kragujevac je prestao centru naselja, dužine 25 koraka (jedan
biti vojno utvrđenje, šanac je zapušten i za- korak 75,8 cm). Dakle, kameni most bio
trpan, a varoš se širila van granica šanca. je dug približno 19 metara.
Džamija je ponovo postala musliman- A onda je uslijedio još jedan austrij-
ska bogomolja. Kragujevac je tokom 18. sko-osmanski rat 1788–1791. godine. U
stoljeća ostao mirna muslimanska palan- rat između Austrije i Osmanskog Car-
ka, u kojoj je osim civilnog stanovništva stva umiješala se Rusija 1788. godine.
bilo i dosta janjičara te pripadnika dru- Austrija je računala na pomoć srpskih
gih osmanskih trupa. U Kragujevcu su dobrovoljačkih četa “frajkora”, među
kao manjinsko stanovništvo živjeli Srbi, kojima su se nalazili mnogi ugledni
popisu, ta bivša muslimanska džamija na- Jevreji i Cincari. Srbi. Među njima se isticao Koča An-
lazila se “u šancu”, tj. utvrđenju, na lijevoj Osim kadije, kao predstavnika sudske đelković iz Panjevca kod Jagodine, po
obali Lepenice. Džamija je, prema ovom vlasti, u Kragujevcu je bio i predstavnik kojem je dio osvojene teritorije, koja
opisu, bila sva od tesanog kamena, u obli- policijske vlasti – muselim. danas pripada Srbiji, bio poznat pod
ku kvadrata, u dužinu i širinu po sedam Zabilježeno je i postojanje dva kara- nazivom “Kočina krajina”.
hvati (hvat je starinska mjera za dužinu i van-saraja: na prostoru današnje Pošte, Kapetan Koča Anđelković došao je
iznosi 1,89648384 metara, zaokružuje se na u gornjem dijelu čaršije, nalazio se veliki sa srpskim dobrovoljcima februara 1788.
1,8965 m), “a visina se ne može izmeriti”. karavan-saraj, a drugi na mjestu Hotela godine iz Austrije u Šumadiju. Njemu su
Bila je pokrivena crijepom. “Dubrovnik”. se stalno pridruživali novi srpski usta-
Iz ovog vremena potječe naziv grada U ovom dijelu kasabe nalazio se i tur- nici. Zauzeo je Požarevac, Palanku, Ba-
“Šanac Kragujevac”. Kragujevačka varoš ski hamam, koji se snabdijevao vodom s točinu i Bagrdan. Njegova četa, koja je
pružala se u blizini šanca, na obje obale Alajbegovog potoka, ali su nedavno, pri porasla na 500 ljudi, napala je Kraguje-
rijeke Lepenice i brojala je 110 domova. izgradnji nove zgrade “Interšpeda”, ot- vac i uspjela ga zauzeti. Tom je prilikom
U novom austrijsko-osmanskom ratu kriveni ostaci još jednog hamama, koji poklano mnogo muslimana, a ostali su
1737–1739. pobijedilo je Osmansko Car- se vodom snabdijevao s izvora Bubanj. rastjerani iz varoši. Uslijedila je pljač-
stvo, čije su granice ponovo bile na Savi i Kragujevac se mogao ponositi i s ne- ka kasabe. Kragujevac je zauzet jer je
Dunavu. Tako je Kragujevac opet postao koliko lijepih česama i hanova i s više za- osmanska posada, koja je branila grad,
dio obnovljenog Smederevskog sandžaka natskih radnji: puškara, nožara, terzija, bila slaba i malobrojna. U kontranapa-
i dio Osmanskog Carstva. mumdžija (svjećara), asurdžija, kazandži- du osmanske snage uspjele su potisnuti
Po odredbama Beogradskog mira iz ja, aščija (kuhara), nablanta (potkivača), frajkore iz moravske doline; tada u nji-
1739. godine, moralo je Kragujevačko užara, čeramidžija, grnčara, sapundžija hove ruke ponovo dolazi Kragujevac.
utvrđenje biti porušeno, a šanac zatrpan. itd. Broj zanatlijskih radnji iz godine se U drugom pohodu austrijske vojske
Tako je s lica zemlje otišlo utvrđenje koje u godinu povećavao. i frajkora 1789. godine opet je zauzet
je trajalo pune dvije decenije. Kragujevačka čaršija počinjala je kod Kragujevac. Frajkorima je komandovao
današnjeg Krsta (kod pošte) pa se spušta- pukovnik Mihaljević. Već 1790. godine
KRAGUJEVAC OD 1739. DO 1804. la do Kamenog mosta. osmanska vojska ponovo je povratila
GODINE U gradu su živjele i bogatije spahi- vlast nad Kragujevcem. Zbog slabosti
Beogradskim mirom 1739. godine je, koje su izlazile van grada, na teferič. pokazanih u ovom ratu, u Kragujevcu
Osmanlije su ponovo dobile sjevernu Sr- Sam život u čaršiji bio je miran i odvijao će ponovo biti izgrađen šanac, a po-
biju, pa tako i Kragujevac. Nakon povrat- se u trgovačkom dijelu čaršije, gdje su pravljen je i sistem utvrđenja. Kragu-
ka osmanske vlasti, dolazi i do povratka bile smještene zanatske radnje i hanovi. jevac se u osmanskim izvorima naziva
ranijeg muslimanskog stanovništva, koje Oko varoši bile su plodne njive i liva- Karađofča, a u austrijskim Kragujevac
je povratilo svoja imanja i stari poredak. de, koje su u posjedu držali kragujevački i Krakojevac. n

STAV 12/8/2022 63