Page 63 - STAV broj 255

preraste u muslimanski šeher. U Beogra-
du je izgradnja vakufa započela odmah po
osvajanju, 1521. godine, te su najveće va-
kufe podigli smederevski sandžak-begovi:
Mehmed-paša Jahjapašić, Mehmed Soko-
lović, Bajram-beg, Piri-paša, Musa-paša i
vezir Ahmed Ćuprilić. Ovi dostojanstve-
nici gradili su vakufe u 16. i 17. stoljeću.
Osvojivši Beograd od Mađara 1521.
godine, Osmanlije su ga postepeno nase-
ljavali i pretvarali u kitnjast orijentalni
grad, čija je panorama s mnogobrojnim
munarama izdaleka oduševljavala mnoge
evropske putnike i prolaznike tog doba.
Već 1571. godine u Beogradu je bilo 27
gradskih četvrti – mahala. Beograd je kon-
cem 16. stoljeća, po svojoj ljepoti i veliči- Ali Riza-paša, posljednji turski zapovjednik Beogradske tvrđave, predaje ključeve Beograda knezu Mihailu
ni, umnogome nadmašivao Budim, Sofiju,
Sarajevo, Skoplje i mnoge druge gradove džamija, a naš poznati učenjak – orijen- Beograd, Šabac, Ram i dio Srbije koji je
evropskog dijela Osmanskog carstva. On talist rahmetli Hazim Šabanović smatrao bio osvojen. U planu Beograda, kojeg
postaje “Dar-ul-džihad” – Mjesto rato- je da se tada u Beogradu nalazilo 75-80 je izradio austrijski potporučnik Bruš
va, kako su Osmanlije nazivale Beograd. džamija. U Beogradu je u to vrijeme bila 1789. godine, ucrtano je 15 džamija, ali
Prema velikom osmanlijskom pu- naseljena 41 mahala (kvart). sve nisu identificirane. U tom planu nije
topiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Prema nekim savremenicima, u Beo- naznačena Batal džamija, koja je bila lo-
Beogradu 1660. godine, Beograd je tada gradu je osamdesetih godina 18. stoljeća cirana u blizini sadašnje Savezne narodne
imao približno 98.000 stanovnika, od ko- bilo 50 džamija. U toku velikih borbi za skupštine. Taj se broj džamija uglavnom
jih 21.000 nisu bili muslimani. Tada je u Beograd 1739. godine, između 60.000 au- održao do Prvog srpskog ustanka. Beo-
Beogradu pored javnih objekata bilo 7 stro-njemačkih vojnika, koje je predvodio grad je pred Prvi srpski ustanak imao
javnih kupatila – hamama, oko 7.000 kuć- 74-godišnji maršal Laudon, i 9.000 Osman- 25.000 stanovnika, od toga su 20.000
nih banjica – hamama, 6 karavan-saraja, lija branilaca grada, na čelu s Osman-pa- bili muslimani.
21 trgovački han i 217 mesdžida i džami- šom i u toku okupacije (1789–1791) stra- U toku borbi za oslobođenje Beogra-
ja. Evlija Čelebija ostavio je nazive za 35 dalo je 30 džamija. da 1806. godine, mnoge su džamije stra-
džamija u kojima je obavljana zajednička Svištovskim mirom od 4. augusta dale, a one preostale bile su pretvorene
služba – džuma i 12 mesdžida. Osmanlij- 1791. godine Leopold II, austrijski car, u bakalnice, u nekim su svinje zatvarane
ski geograf Hadži Kalfa zabilježio je 100 morao je prepustiti Osmanskoj imperiji (držane), jedna je bila pretvorena u pra-
voslavnu crkvu, a Karađorđe je mnogim
Hasan-pašina džamija na muslimanskim ženama “koje su nemi-
Kalemegdanu, 1876. godine losrdno i nečovječno vojnici ostavljali
nage... ukazao milosrđe i odredio im dvije
džamije za stanovanje”.
Povratkom Osmanlija u Beograd po-
činje se s obnavljanjem i popravkama
manje oštećenih džamija dok s obnav-
ljanjem u minulim ratovima više ošteće-
nih i poluporušenih džamija nije moglo
da se otpočne zbog tadašnjih finansijskih
prilika u Osmanskoj imperiji, a napose u
Smederevskom sandžaku. Joakim Vujić,
koji je boravio u Beogradu 1826. godine,
između ostalog je zabilježio: “Navodi se
do 30 džamija koje su najvećim dijelom
batal, porušene i povaljane”.
Srpske vlasti 1836. godine popisale su
džamije u Beogradu i u tom spisku nala-
zilo ih se šesnaest.
Prema pripovjedaču Lazaru Komer-
čiću, u Beogradu je bilo “na nekih 15-16
džemata mahala (kvartova), a svaki dže-
mat je imao svoju džamiju”.
Felix Kanitz, putopisac, arheolog,
novinar i ilustrator, boraveći u Beogradu
1861. godine navodi: “U gradu i varoši bilo
je 15 munara.” Isti pisac konstatira 1887.
godine: “Od 15 beogradskih džamija zate-
kao sam još samo jednu ‘Bajrakli džamiju’

STAV 23/1/2020 63