Page 64 - STAV broj 255

DRUŠTVO

ODLAZAK OSMANSKE VOJSKE I
RUŠENJE PREOSTALIH DŽAMIJA I
MEZARJA
Sultan je carskim ukazom od 10. aprila
1867. godine prepustio upravu nad car-
skim gradovima Beogradom, Kladovom,
Smederevom i Šapcem knezu Mihailu.
Posljednji muhafiz beogradske tvrđave
Ali Riza-paša 19. aprila predao je ključe-
ve tvrđava. U beogradskoj tvrđavi ostala
se vihoriti osmanska zastava, kao simbol
vazalnog statusa Kneževine Srbije, pored
koje je stajala i srpska. Posljednji osmanski
vojnici napustili su tvrđavu 1867. godine,
a nakon Berlinskog kongresa 1878. godi-
ne, kada je Kneževina dobila neovisnost,
Crtež iz 1876. godine, skinuta je definitivno osmanska zastava.
crvena strelica
pokazuje Nonin han U Srbiji je islam priznat 1868. godine
kada je knez Mihailo Obrenović musli-
užem centru grada. Zabilježene su dža- manskom džematu u Beogradu predao
mije na Beogradskoj tvrđavi, Dorćolu, na korištenje obnovljenu Bajrakli dža-
i to uglavnom duž Ulice cara Dušana, a miju. Tom prilikom knez je odredio pla-
neke se spominju i u blizini Trga Repu- ću vjerskim službenicima i određena su
blike. Za nekoliko njih čak se smatra da sredstva za održavanje džamije. Vjerski
su se nalazile oko Studentskog trga, jed- obredi ponovo su se počeli obavljati u Baj-
na u blizini Brankovog mosta, a jedna je rakli džamiji u drugoj polovini godine. Iz
bila i na mjestu Zoološkog vrta. Postoja- susjedne kuće iseljen je Wilhelm Schlos-
le su i džamije koje su bile udaljene od berg, a kuća je data na korištenje imamu
nekadašnje varoši, kao što je bila Batal Muhamed-efendiji hadži Mehmedoviću,
džamija, koja se nalazila na mjestu Na- koji je bio porijeklom iz Sarajeva.
rodne skupštine. Džematski odbor i džamijski tutor po-
Beogradski muslimani sve do 1867. stavljeni su 1871. godine, ali su već 1876.
godine imali su glavnu ulogu u ovom godine napustili Beograd zbog rata Kneže-
gradu. U cijelom Beogradu bilo je tada vine Srbije s Osmanskim carstvom. Bajrakli
3.000–4.000 kuća s približno 30.000 sta- džamija do današnjeg dana ostala je jedina
Osmanski Konak na sačuvana beogradska džamija u Beogradu, u
Kalemegdanu novnika. Uvjerljiva većina bili su musli-
mani, prije svega Bošnjaci, i nešto Srba, kojoj muslimani obavljaju svoje molitvene
(džamiju s bajrakom) u Jevremovoj ulici”, Grka, Cincara, Jevreja i Cigana. U gra- obrede. Sve druge beogradske džamije, kao
koju je podigao sultan Sulejman Veliki, du su živjeli samo muslimani, u varoši i džamije u drugim gradovima Kneževine
gdje su se nekad skupljali hodočasnici koji su bili izmiješani s drugim narodnosti- Srbije, a i muslimanska mezarja, uništeni
su odlazili u Mekku, izvaljenih prozora i ma, a u podgrađima su stanovali samo su planski i sistematski, uprkos činjenici
vrata prepuštenu propadanju. Spominje se Srbi i Cigani. da se Kneževina Srbija na međunarodnoj
i manja Kara džamija (ranija Bajram-be- Beogradski muslimani, osim mezar- konferenciji u Kanlidži obavezala da će ih
gova džamija) sa zadimljenim dimnjakom ja kod pojedinih džamija, imali su i dva čuvati i da ih ne smije rušiti i uništavati.
upotrijebljena za plinsku kotlovnicu za glavna: jedno, Veliko groblje, bilo je na Time je Kneževina Srbija grubo prekrši-
osvjetljenje Narodnog pozorišta. Prema mjestu današnjeg Studentskog (Univer- la odredbe mirovnog ugovora iz Kanlidže
jednom turskom planu beogradskog gra- zitetskog) parka pred Velikim trgom, i uništila cjelokupnu sakralnu i kulturnu
da i varoši, do šanca koji potiče iz 1863. a drugo na nizbrdici sadašnjeg Malog baštinu muslimana starosjedioca na ovim
godine, ucrtane su sve zgrade s oznakom Kalemegdana. Osim toga bilo je poveće prostorima, te potpuno zatrla sve materijalne
etničke pripadnosti njihovih vlasnika i mezarje i na mjestu sadašnje Kolarčeve tragove da su muslimani, među kojima su
172 važnija razna objekta, među kojima pivnice pred Stambol kapijom. ogromnu većinu činili Bošnjaci i Albanci,
dvanaest džamija i tri tekije, kako slijedi: Kršćani su u cijelom Beogradu imali nekada u mnogim dijelovima Kneževine
1. Hasan-pašina džamija u Donjem gradu, tada samo jednu crkvu, onu spram mi- Srbije bili većinsko stanovništvo.
2. Sultan Mehmeda džamija u Gornjem tropolije. Cijela beogradska varoš imala Kneževina Srbija otela je muslimanima
gradu, 3. Sultan Mustafina džamija, 4. je potpuno orijentalnu fizionomiju. O vakufsku imovinu i poklonila je Srpskoj
Ali-pašina džamija, 5. Bajrakli džamija, muslimanskom prisustvu u Beogradu pravoslavnoj crkvi. Kada je Kneževina
6. Reis-efendijina džamija, 7. Laz-oglije do dana današnjeg ostali su da svjedoče Srbija u novom ratu s Osmanskim car-
džamija, 8. Jahja-pašina džamija, 9. Def- turski toponimi – nazivi mjesta pojedinih stvom 1876–1878. godine proširila svo-
tedarova džamija, 10. Laz-hadži Mah- dijelova Beograda, kao što su: Topčider, ju teritoriju za Niški, Toplički, Vranjski
muda džamija, 11. Kizlar-agina džamija, Kalemegdan, Đeram, Terazije, Bulbulder, i Pirotski okrug, u kojima su muslima-
12. Bajram-begova džamija, 13. Šejh Ha- Karaburma, Tašmajdan, Dorćol, Avala, ni prije rata bili većinsko stanovništvo,
sana-efendije tekija, 14. Šejh Muhameda Savamala (Sava mahala), Pašino brdo, Privremenim zakonom o uređenju Srbiji
tekija, 15. Šejh Hafiza Mehmeda tekija. Rospi ćuprija, Vezirovo brdo, Torlak, priključenih predjela od 3. januara 1878.
Najveći broj džamija, prema posto- Ćalije, Čubura, Neimar, Dedinje (De- godine islamu je opet dat status zakonom
jećim podacima, nalazio se u današnjem dino brdo). priznate vjere. n

64 23/1/2020 STAV