Page 101 - STAV broj 268-269

Roman Petrović, Jovan Bijelić,
Kompozicija Bosanski predio

porođajnih muka, djetinjstva i adolescencije, razlikom šta sve to znači danas), koji izlazi i 1920. godine, preskočivši ključnu prvu de-
sazrijevanja, trijumfa i dekadencije, a sve je kratko vrijeme (1895–1903) i koji je ostva- ceniju, u kojoj nastaju bazični modernistički
počelo s dolaskom Austro-Ugarske. rio ogroman utjecaj i do danas ostao nenad- pravci – fovizam, kubizam i ekspresionizam,
mašan izdavački projekt na polju kulture. međutim, u momentu kada počinju ozbiljno
NOVA USMJERENJA Ne smijemo zaboraviti da je religijska da se bave svojim poslom, poslije završenih
Građansko akademsko slikarstvo nije umjetnost unutar srpskog i hrvatskog naci- akademija i stjecanja iskustava po evrop-
se po prirodi stvari moglo ostvariti unutar onalnog korpusa bila i dalje prisutna, pogo- skim ateljeima i privatnim školama, poka-
osmanske Bosne, pa je takvoj vrsti umjetnosti tovo kod oslikavanja novoizgrađenih crkava. zuju izvanredne rezultate i postaju vodeći
na našim prostorima trebalo dati vremena. Slični projekti, ali u manjoj mjeri, ostvareni slikari istočne Evrope. Među njima posebno
Kulturna politika Austro-Ugarske težila je su i među Bošnjacima, a tu se izdvaja kaligraf- treba izdvojiti: Jovana Bijelića (Revenik kod
da zemlje Balkana, nad kojima je imala kon- sko oslikavanje Gazi Husrev-begove džami- Bosanskog Petrovca, 1884), koji 1920. slika
trolu, maksimalno uvuče u evropski kultur- je koje je načinio Rakim-efendija Islamović. svoja remek-djela Planinski pejzaž i Egzotični
ni krug, pritom balansirajući i opipavajući Ipak, sve su ovo bili samo periferni projekti pejzaž, koja su bila na samom rubu apstrak-
puls domaćeg stanovništva. Da nije željela koji će uskoro biti zamijenjeni sve inten- cije, a realizirani su u duhu zrele moderne,
u potpunosti odvojiti Bošnjake od njihovih zivnijim djelovanjem drugačijeg likovnog predstavljajući i jedna od najboljih ostvare-
tradicionalnih oblika umjetnosti, govori i pravca i pojavom prvih modernih slikara u nja našeg pejzaža; Lazara Drljaču (Blatina
osnivanje Zemaljske zanatlijske škole, koja je našoj domovini. kod Bosanske Krupe, 1881), slikara bosan-
stare dekorativne oblike prilagođavala novim skog pejzaža u postsezanovskoj i ekspresio-
ukusima i tržišnim zahtjevima. Iz te škole, BOSANSKI MODERNISTI nističkoj maniri; Gabrijela Jurkića (Livno,
i pod učiteljskom palicom Muhameda La- Moderno slikarstvo u Bosni često je bilo 1886), našeg najvećeg slikara pejzaža i naj-
zovića, proizašla su i posljednja velika djela potcjenjivano. Razlog tome jeste kasno uklju- poznatijeg pejzaža Visoravan u cvatu iz 1914.
islamske umjetnosti na našim prostorima. čivanje naših slikara u aktuelne umjetničke godine; Đoku Mazalića (Bosanska Kostajnica,
Generalno gledajući, s dolaskom Au- tokove s početka 20. stoljeća. Taj “problem” 1888), umjetnika izuzetne širine i slobodnog
stro-Ugarske kreće period strane slikarske nisu izbjegli niti slikari u Srbiji i Hrvatskoj, ekspresionističkog poteza, jednog od naših
produkcije koja traje prvih dvadesetak go- mada je njihova produkcija bila dosta veća najboljih kolorista; Romana Petrovića (Do-
dina, uz stalno upinjanje novih vlasti da se i negoli u Bosni. U tom se smislu tražio etnički nji Vakuf, 1896), slikara socijalne naracije,
domaći umjetnici uključe u nove tokove. U razlog, koji se obično izjednačavao s navod- ali i smjelih pejzaža, kao i autora naše prve
to vrijeme slikarska scena, ako je i postojala nim primitivizmom naših naroda. apstraktne slike Kompozicija iz 1920. godine.
u nekom ozbiljnom smislu, bila je šarolika, Govoreći o slikarima s ovog podneblja, Ovi, ali i drugi umjetnici pokazuju u drugoj
jer se dobrim dijelom sastojala od usputnih i u jednoj se publikaciji navodi: “No budući dekadi 20. stoljeća izuzetnu likovnu zrelost
hobi pokušaja austrijskih činovnika, turista i da su svi manje-više bili seljačkog, sitnogra- i smjelost, stavljajući svoje radove uz bok
avanturista da u Bosni ostvare neku likovnu đanskog ili, u najboljem slučaju, činovnič- najboljih evropskih produkcija.
produkciju, ali je bilo i ozbiljnijih umjetnika kog porijekla, te su dolazili iz sredine sku- Prema tome, konstatacija da su umjet-
koji su radili u prosvjeti. Izuzev toga, dola- čenih vidika, oni nisu ni htjeli ni mogli da nici s ovih prostora bili primitivci i neo-
zi i do institucionalizacije umjetnosti. Osim se uključe u avangardne pokrete koji u to brazovani seljaci ne može biti održiva, pa
osnivanja Zemaljskog muzeja 1888. godine, vrijeme niču na različitim punktovima u se naoružani činjenicama moramo zaputiti
osniva se i Sarajevski slikarski krug, a brojni Evropi.” Ovo sasvim sigurno ne predstavlja istraživanjima koja bi nas dovela do objek-
umjetnički djelatnici, među kojima je bilo adekvatnu formulaciju problema, a dobrim tivnijeg sagledavanja naše umjetničke scene
slikara raznih profila, od profanog pa do reli- dijelom ova je tvrdnja i neistinita. Tačno je kroz historiju i koja bi povlačila paralelu, ali
gijskog, okupljaju se oko časopisa za pouku, da se naši slikari u umjetničke evropske to- i linije razgraničenja s drugim nacionalnim
zabavu i umjetnost Nada (s dijametralnom kove ozbiljnije uključuju tek između 1910. slikarskim školama. n

STAV 23/4/2020 101