Page 66 - STAV broj 277

DRUŠTVO

Krbave. Mirza Hasan Ćeman u svom istra-
živanju pod naslovom Urgentne urbane in-
tervencije osmanske vlasti na području Bosne
i Hercegovine nakon 1860. godine, objavlje-
nom u Zborniku radova Centri i periferije
u osmanskoj arhitekturi – ponovno otkrivanje
balkanskog naslijeđa od 2010. godine, piše
da je to bilo novo prognaničko-izbjeglič-
ko pitanje koje se može nazvati i krizom.
“Upravo na području zapadne Bosne,
konkretno u slučaju naselja Kulen-Vakuf i
pripadajućih mu fortifikacijskih objekata,
te Bosanskog Petrovca i Bilaja, isprepleli su
se upravna i vojna reorganizacija Bosanskog
ejaleta, obnova i podizanje novih utvrđe-
nja, ekonomska i društvena kriza, te nasto-
janja razrješenja prognaničko-izbjegličkog
pitanja. Ovdje spomenute nesigurnost na
granici i neizvjesna budućnost u pogledu
mogućih novih austrijskih i mletačkih na-
pada na područje Bosanskog ejaleta nakon
1699. godine imale su za posljedicu da su
središnja i pokrajinska osmanska vlast naj-
veću pažnju posvećivale obnovi i podizanju Bilaj je bio važno vojno po Hidžri ili 1459/1460. godine po grego-
novih utvrđenja te upravnoj i vojnoj reor- rijanskom kalendaru, te da je u njemu tada
ganizaciji Bosanskog ejaleta. Cilj je bio po- utvrđenje tog doba, ali stradao bosanski kralj Stefan (Stjepan).
stići fleksibilnu odbranu granica carstva na Nadirući prema Bihaću, osmanske voj-
području Bosanskog ejaleta. To je podrazu- ne i kapetanija. Konačno, ne jedinice upale su na Bilajsko polje 29.
mijevalo obnovu postojećih fortifikacijskih tom Hasan-begu opet ne juna 1573. godine. Hamdija Kreševljaković
objekata koji su stradali tokom navedenih u svojoj knjizi Stari bosanski gradovi napi-
ratova ili su bili slabi zbog svoje starosti, znamo pravo prezime. U sao je da su Osmanlije, ako ne tada, onda
te podizanje nekih novih na za to važnim Bilaju su još 1833. bila četiri koju godinu kasnije, zauzele utvrdu Bilaj.
mjestima. Reorganizacija i vojno ojačava- “Prema Mittesserovu Izvještaju o sud-
nje ejaleta podrazumijevali su, pored anga- topa, a napušten je kao sko-administrativnoj podjeli BiH iz 1811.
žiranja uobičajenih postojećih vojnih efek- godine i sličnom Simbschenovu iz 1818.
tiva, uključivanje i lokalnog stanovništva u vojno-odbrambena utvrda godine, koje su Kreševljaković i Kapidžić
najvećoj mogućoj mjeri. Stanovništvo već godine 1838, pišu Midhad skupa objavili, proizlazi da je Bilaj još počet-
postojećih urbanih naselja u najvećoj mje- kom 19. stoljeća teritorijalno bio u kadiluku
ri bilo je angažirano na popravci starijih i Kozličić i Adem Salihagić Kulen-Vakufu. Iz Simbschenova Izvještaja
podizanju novih utvrđenja, ali je u slučaju kapetan u Bilaju je bio Hasan-beg Hustaj-
ratnih sukoba bilo uključivano i u aktiv- begović, uz napomenu da Simbschen sva
nu odbranu prvenstveno područja koje su gdje je oko novopodignute palanke naseljen prezimena daje tako što na očevo ime dodaje
nastanjivali, a time i cijelog ejaleta”, napi- određen broj muslimana iz Like. Prema nastavak -ović, pa je izvorno ime tog Bilaj-
sao je Ćeman. terenskim istraživanjima, sličnu sudbinu skog kapetana Hasan-beg sin Mustaj-bega.
Sva navedena zbivanja u određenoj doživio je i Kulen-Vakuf zajedno sa svojim No u pratećoj napomeni Kreševljakovića i
mjeri utjecala su na pojavu novih naselja satelitskim naseljima seoskog tipa u koja Kapidžića, a ona je rezultat njihova uvida u
na zapadu današnje Bosne i Hercegovine. je smješten određen broj fortifikacijskih druge istovremene historijske izvore: ‘Bilaj
Prema mišljenjima nekih autora, navodi objekata”, navodi Ćeman. nije imao kapetana nego je pripadao petro-
Ćeman, upravo u ovom razdoblju postav- vačkoj kapetaniji.’ Drugim riječima, Bilaj
ljeni su temelji nekih novih naselja. PRVI SPOMEN GRADA je bio važno vojno utvrđenje tog doba, ali
“Potrebno je naglasiti da je prognanič- Grad Bjelaj prvi se put u pisanim izvo- ne i kapetanija. Konačno, tom Hasan-begu
ko-izbjeglička kriza, kada se već pojavila, rima spominje 1495. godine. Godine 1528, opet ne znamo pravo prezime. U Bilaju su
bila iskorištena na relativno elastičan način po osvajanju Jajca, čete osmanske vojske još 1833. bila četiri topa, a napušten je kao
od strane središnje i pokrajinske osmanske razasule su se u krajevima današnje sjeve- vojnoodbrambena utvrda godine 1838.”,
vlasti. To je posebno vidljivo na ovom za- rozapadne Bosne. Pod Bjelajem (Bilajem) pišu Midhad Kozličić i Adem Salihagić u
padnom bosanskom odsječku dugačke bo- ih je potukla vojska pod komandom bana knjizi Salihagići iz Bilaja.
sanskohercegovačke granice. Tu je u cilju Ivana Karlovića i braće Vuka i Krste Fran- Sarajevski arheolog Vejsil Ćurčić u tek-
pojačavanja fortifikacijskih uporišta (Ostro- kopana, navodi se u podacima Komisije stu Starine iz okoline Bosanskog Petrovca,
vica), osnivanja nekih novih (Bosanski Pe- za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. objavljenom u Glasniku Zemaljskog muze-
trovac, Orašac), kao i za ojačavanja nekih Salih Sidki Muvekkit Hadžihuseino- ja BiH od aprila 1902. godine, navodi da
urbanih naselja (Kulen-Vakuf) iskorišten vić u svom djelu Tarih-i-Bosna, napisanom je Bjelaj (Bilaj) utvrda trouglastog obli-
onaj prognaničko-izbjeglički demografski na turskom jeziku i objavljenom prvi put ka koju zovu Velika gradina, dužine 140
faktor koji je bio prisiljen napustiti izgu- u prevodu na bosanski kao Povijest Bosne metara i širine 110 metara i dodaje kako
bljena područja u Dalmaciji i Lici. Naju- 1999. godine, navodi pouzdaniji podatak narodna predaje veli da su bjelajski grad
pečatljiviji je primjer Bosanskog Petrovca, da se Bjelaj prvi put spominje 864. godine sagradili Mađari. Stari grad Bjelaj ima dva

66 25/6/2020 STAV