Page 73 - BROJ 44/GODINA II/SARAJEVO 7.1.2016.

da je čak veći dio stanovnika za koje se muslimanskog stanovništva. Međutim, Iako su postojale regije s
navodi da žive u gradskim naseljima živio muslimansko stanovništvo je naročito većinskim stanovništvom
samo u gradićima/sajamskim gradićima prevladavalo u gotovo svim gradovima
koji sa svojih često jedva više od 1.000 ili regije”, navodi Grandits. jedne konfesije, nigdje
2.000 stanovnika nisu uistinu imali ur- Iako su postojale regije s većinskim u Hercegovini nisu
bani karakter”, piše Grandits. stanovništvom jedne konfesije, nigdje
Prema popisu stanovništva iz 1871. u Hercegovini nisu postojala isključiva postojala isključiva
godine, u hercegovačkom sandžaku bilo monokonfesionalna područja. Vjerska monokonfesionalna
je 39.472 muslimana, 23.492 pravoslava- izmiješanost, piše Grandits, bila je naro- područja. Vjerska
ca, 18.289 katolika i 676 Roma. “Grubo čito izražena u hercegovačkoj središnjoj
rečeno, na ruralnom području Hercego- zoni na Neretvi, koja je predstavljala i izmiješanost, piše
vine bi se mogle diferencirati tri vjerske najgušće naseljeno područje regije. Ov- Grandits, bila je naročito
većine odvojene jedna od druge po nase- dje se u gotovo jednakom omjeru moglo izražena u hercegovačkoj
ljima. U zapadnoj Hercegovini, tj. u ru- naći muslimansko, katoličko i pravo-
ralnim dijelovima kadiluka Mostar koji slavno stanovništvo, naročito u selima središnjoj zoni na Neretvi,
se nalazi zapadno od rijeke Neretve, u ka- oko Neretve. koja je predstavljala
diluku Ljubuški i dalje sjeverozapadno
od tog područja, katoličko stanovništvo LOJALNOST U RURALNIM SREDINAMA i najgušće naseljeno
je bilo u jasnoj većini. U istočnom dijelu Tokom 18. i 19. stoljeća, navodi Gran- područje regije
Hercegovine, dakle otprilike u kadiluci- dits, Hercegovinu naseljavaju pravoslavni
ma Bileća, Trebinje, Gacko i Nevesinje i stočari iz istočnih (crnogorskih) planin-
dalje istočno do tog područja, pravoslav- skih područja. Iako su se bavili isključivo ruralnim sredinama. Ipak, autor ističe
no stanovništvo je bilo većinsko. Dalje u stočarstvom, radi opstanka su se morali jednu bitnu razliku u odnosu na pravo-
unutrašnjosti zemlje, sjeverno od Mostara, početi baviti i ratarstvom. “Ovdje je po- slavno stanovništvo: “Element koji je
tj. u sjevernim dijelovima kadiluka Mo- stojala velika ovisnost od muslimanskih tendencijski uzrokovao nešto drugačije
star i u kadiluku Konjic, kao i na području čiftluk sahibija koji su uglavnom iz gra- postavljene ekonomske realnosti bila je
Foče i na selu je postojala relativna većina dova ubirali danak od svojih čiftčijskih sve veća orijentacija mnogih porodica na
porodica. (...) Upravo moćne age i bego- uzgoj duhana i vinogradarstvo. Oboje je,
vi su mogli pomagati svo- posebno kao posljedica politike moderni-
jim čiftčijama u zacije za vrijeme Ali-paše, doživjelo veliki
širem društve- porast. To je rezultiralo činjenicom da je,
nom kontekstu unatoč održavanju tradicionalnog mobil-
i na taj način us- nog uzgoja ovaca i koza, tržišno orijen-
postaviti dublje tirana poljoprivreda stekla neuporedivo
lojalne odnose u veći značaj nego u prethodno opisanom
ruralnom svije- istočno-hercegovačkom kontekstu”, piše
tu. Patrijarhalno Grandits, ističući da je upravo lokalna
uređenje poro- proizvodnja kao i stvaranje saveza koji
dice tako se na su nadilazili rodbinske veze utjecala na
određeni način to da moć čiftluk-sahibija počne slabiti.
podudara s pa- Poseban značaj imala su multikonfe-
ternalističkim sionalna sela poput Ošanjića. U takvom
obrascima odno- lokalnom kontekstu, piše Grandits, u ko-
sa prema nosite- jem su ljudi različitih konfesija zajedno
ljima čiftlučkog živjeli na veoma malom prostoru, poseban
uređenja”, ističe je značaj socijalnih integracija. Takve su
Grandits. mreže predstavljale važne instrumente
Odnosi moći za stabiliziranje odnosa lojalnosti preko
između musli- socijalnih i konfesionalnih linija podjele.
manske elite i Naročitu moć u multikonfesionalnim za-
katoličkog sta- jednicama imali su seoski muhtari: “Kod
novništva bili su muhtara je postojala i konfesionalna dife-
veoma slični od- rencijacija pripadnosti. Čim bi u naselju
nosu prema pra- postojala veća grupa porodica druge kon-
voslavnom stanov- fesije, bilo je predviđeno da postoji kako
ništvu. I ovdje je muhtar za muslimanske, tako i za kršćan-
patrijarhalno srod- ske porodice. Ipak su, kako muslimanski
stvo centralni ele- tako i kršćanski muhtari/knezovi, naročito
ment zajedništva. u kasnoosmanskom periodu, redovno do-
Grandits navodi da lazili na loš glas zbog navodnog sticanja
su i ovdje odnosi koristi na teret siromašnijih porodica –
moći u sistemu čif- kao naprimjer na polju raspodjele pore-
tluka vremenom do- za”, objašnjava Grandits. n
bili veliki značaj za
pitanje lojalnosti u (Nastavak u narednom broju)

STAV 7/1/2016 73