Page 57 - STAV broj 362

Piše: Damir HADŽIĆ

amija sultanije Esme, Esme, kao i za plaće njenim službenicima. i funkcija određenih ličnosti, u historiogra-
najvredniji spomenik Međutim, sama vakufnama iz koje bi se fiji osmanskog perioda nekada dolazi do za-
islamske arhitekture saznalo više o vakifu ili vakifi spomenute mjene identiteta, što se dešavalo i u vezi s
DŽosmanskog doba u Jaj- džamije u Jajcu nije pronađena niti su sa- ličnosti sultanije Esme.
cu, spada među posljednje izgrađene pot- čuvani bilo kakvi drugi dokumenti u vezi Naime, u istom periodu u Istanbulu
kupolne džamije u Bosni i Hercegovini, s s tim. Jedini do sada poznati pisani trag o je živjela i njena nešto mlađa bratična i
natkrivenim sofama i kamenom munarom. izgradnji džamije i njenom vakifu bio je imenjakinja, kćerka sultana Abdulhami-
U sklopu džamijskog kompleksa ranije su hronogram (tarih) uklesan u kamenu plo- da I. Kako bi ih razlikovali, Esmu, kćer-
se nalazili šadrvan, mekteb i mezarje. Ša- ču iznad ulaza u džamiju, a koji je uništen ku Ahmeda III, zvali su Büyük Esma sul-
drvan je bio pokriven drvenom nadstreš- rušenjem džamije. tan (princeza Esma starija/velika), dok
nicom s kupolom koja je ležala na osam Na osnovu podataka s tariha, očito je da su Esmu, kćerku sultana Abdulhamida I
drvenih stupova. U haremu džamije bilo je je džamiju izgradio Emir Mustafa, ćehaja zvali, Küçük Esma sultan (princeza Esma
dvadesetak nišana, od kojih je osam imalo čauša, 1749/50. godine. Međutim, džami- mlađa/mala). Ta distinkcija prisutna je i u
epitafe. Džamija je u potpunosti srušena ja nosi ime po sultaniji Esmi jer narodna arhivskim dokumentima, gdje se ona ne-
u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu tradicija Bosne i Hercegovine pamti da kada naziva Esma, kćerka sultana Ahmeda
1993. godine. Svi su fragmenti uklonjeni je džamiju obnovila ili iznova sagradila III, sultanija Esma starija/velika, a nekada
s lokacije i odvezeni u nepoznatom pravcu. osmanska sultanija Esma, supruga bosan- i sultanija Esma, supruga velikog vezira.
skog valije Mehmed-paše Muhsinovića. Sultanija Esma prvi put spominje se
SULTANIJA I ASTROLOZI
Džamija je obnovljena i u njoj se od
2010. godine odvijaju vjerski obredi, dok
restauracija okolnih objekata još uvijek
nije u potpunosti završena. Džamija sul-
tanije Esme nije jedina džamija u Bosni
i Hercegovini koja je svoje ime dobila po
osmanskoj princezi. U osmanskom popi-
su iz 1585. godine u Foči evidentirana je
mahala sultanije Fatime, koja je brojala 16
domaćinstava. Mahala je nastala oko isto-
imene džamije, a nalazila se zapadno od
Ortakola i Careve džamije, na samoj obali
Drine. Identitet osmanske princeze Fati-
me do danas nije precizno utvrđen. Pre-
ma nekim predanjima, radilo se o kćerki
sultana Bajezida II, koja je bila udata za
nekog Čengića. Osim toga, spominje se i
mogućnost da je bila supruga Ahmed-paše
Hercegovića, potom Jusuf-paše Maškovića...
Spomen izvjesnog Iskender-bega Čen-
gića u osmanskim katastarskim popisnim
defterima iz treće decenije 16. stoljeća
ustanovio je M. Hodžić, ističući da nije
poznato da je neka osmanska princeza po Džamija Esma sultanije u Jajcu
imenu Fatima bila za njega udata. Isti je,
međutim, skloniji podržati pretpostavku Prema predaji, sultanija je bila bolesna pa kada joj je bilo samo 17 godina, i to u do-
Husrefa Redžića, koji navodi da su me- su joj astrolozi prorekli da će ozdraviti ako kumentima iz 1743. godine koji govore o
sdžid i mahala u Foči dobili naziv po sul- napravi tri zadužbine, tako da je ona do- njenoj udaji za prvog supruga Jakub-pa-
taniji Fatimi koja je bila udata za trećeg nirala svoj nakit kako bi podigla džamiju šu, valiju Adane. Povodom vjenčanja je
po redu hercegovačkog sandžak-bega Ah- u Jajcu te dva mosta na Vrbasu kod Jajca. Jakub-paša poklonio sultaniji Esmi vri-
med-bega (1486–1488), naročito zbog toga jedan nakit i brojne darove. Svadba je
što navedenoga kao carskog zeta spominju PRINCEZA ESMA VELIKA održana u dvoru koji se u dokumentima
i dubrovački izvori. Osim podataka iz narodnog predanja, u naziva “dvor sultanije Esme na Kadrgi
I džamija sultanije Fatime u Foči do- bosanskohercegovačkoj historiografiji o sul- (Kadırga)”. Jakub-paša je umro nakon
živjela je istu sudbinu kao i džamija sul- taniji Esmi ne zna se gotovo ništa. Više po- samo godinu dana, 1744. godine.
tanije Esme u Jajcu. Kada je 1992. godine dataka iz njenog života poznato je u turskoj Prema raširenoj praksi, sultani su vjen-
srušena džamijska cjelina, većina je nišana historiografiji. Sultanija Esma bila je kćerka čavali princeze s istaknutim članovima
iz harema izvaljena i odvezena na deponi- osmanskog sultana Ahmeda III (vladao od osmanske elite. Mehmed-paša rođen je
ju zajedno s džamijskom građom. U Gazi 1703. do 1730) i Zejneb-kadune. Rođena je 1704. ili 1706. godine u Istanbulu u glaso-
Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu sa- 14. marta 1726. godine u Istanbulu. Bila je vitoj porodici Muhsinzade, porijeklom iz
čuvano je nekoliko vakufnama dobrotvora sestra osmanskih sultana Mustafe III (vladao Halepa. Po završetku edukacije obavljao je
koji su ostavili vakufe čija su sredstva bila od 1757. do 1774) i Abdulhamida I (vladao funkcije namjesnika Adane, Bendera, Ma-
namijenjena za održavanje džamije sultanije od 1774. do 1789). Uslijed istovjetnih imena rasa. Između 1760. i 1770. godine u više

STAV 11/2/2022 57