Page 61 - STAV broj 415

(jama, kamenolom) i označava kraške de-
presije u obliku velike zatvorene kotline,
nastale spajanjem nekoliko vrtača, na či-
jem je dnu pukotina koja upija vodu. Na-
laze se između Trsta i Istarskog poluotoka,
a neke od njih duboke su 200 metara. Na-
kon ubistava Italijana naziv fojbe poprima
šire značenje i njime se označavaju masovne
grobnice korištene za egzekucije i skrivanje
leševa žrtava partizanskih odmazdi i poli-
tičkih ubistava koji su se na tom području
dogodili u posljednjoj fazi Drugog svjetskog
rata i neposredno nakon njega.
Godine 2005. Italijani su prvi put po-
zvani na obilježavanje Dana sjećanja, kako
bi se na taj način odala počast i kako bi se
Italija sjetila gotovo dvadeset hiljada Ita-
lijana koje su Titovi partizani pobili prvo
1943. godine, a nakon toga i krajem Dru-
gog svjetskog rata. Mučili, poubijali i bacili
u fojbe, pukotine i jame u kršu koje su do
tada korištene kao odlagališta smeća. Sje-
ćanje na žrtve bačene u jame i na Italijane
protjerane iz bivših italijanskih pokrajina
Julijske krajine, Istre, Rijeke i Dalmacije
tema je koja još uvijek dijeli tu zemlju, dr-
žavu u kojoj su komunisti i ljevičari dugo
godina bili na vlasti, što objašnjava činjeni-
cu da su ti dramatični događaji gotovo šez-
deset godina bili sistematski zaboravljani.
O njima danas pišu i podsjećaju italijanski
novinari i historičari, poput Luciana Ga-
ribaldija, koji je povodom Dana sjećanja o
fojbama objavio sjajan rad u italijanskom
listu Focus.
PRVI VAL ZLOČINA
Tokom dvadesetogodišnje vladavine
fašizma i Istra je, poput ostalih područja
tog dijela Evrope, bila uključena u politi-
ku asimilacije nacionalnih manjina i pri-
silne italijanizacije. Između 1942. i 1943.
hiljade ljudi izgubilo je živote u fašističkim
koncentracionim logorima, od kojih je naj-
zloglasniji bio onaj na otoku Rabu, gdje je je Slovenija pripojena Italiji i postala auto- za predstavnike Narodne fašističke stranke,
stradalo oko 1.500 žena i djece. Ali 1943. nomna pokrajina. ali i za zvaničnike, službenike, učitelje, sve-
stvari su krenule loše za Italiju. Mussolini- Prvi val nasilja Titovih partizana nad ćenike, sve koji su smatrani potencijalnim
jev fašistički režim proglasio je kapitulaci- Italijanima eksplodirao je odmah nakon neprijateljima buduće jugoslavenske ko-
ju nakon događaja koji će u historiji ostati potpisivanja primirja, 8. septembra 1943. munističke države. Titova milicija hapsila
poznat kao sastanak Velikog vijeća fašizma godine. U Istri i Dalmaciji partizani su se je i provodila pogubljenja, brutalno ubija-
25. jula 1943. Nakon toga je uslijedio raspad osvetili fašistima koji su u razdoblju izme- la i istjerivala na hiljade etničkih Italijana.
Fašističke stranke, kapitulacija 8. septem- đu dva rata čvrstom rukom upravljali tim Historičar Raoul Pupo, jedan od najvećih
bra i raspad italijanskih oružanih snaga. Na područjima, nametali prisilnu italijanizaciju poznavatelja julijsko-dalmatinskog egzodusa
Balkanu, a posebno u Hrvatskoj i Sloveniji, te potiskivali slavensku kulturu i degradira- i pokolja u fojbama, procjenjuje da je samo
dvjema balkanskim regijama koje graniče li lokalno slavensko stanovništvo. Slomom u Julijskoj krajini, na Kvarneru i u Dalma-
s Italijom, slom italijanske vojske imao je režima, a sve se to još uvijek dešava 1943. ciji bilo između 3.000 i 5.000 žrtava.
veliki utjecaj i odjek u Zagrebu i Ljubljani. godine, fašisti i svi nekomunistički Itali- „Nakon dana teškog zatočeništva, odve-
Već se tada moglo naslutiti kako će ko- jani proglašeni su neprijateljima naroda. deni smo prema malom brdu u Arsiji veza-
munističke političke snage predvođene Josi- Najprije su mučeni, a zatim bačeni u fojbe. ni jednom žicom. Na ruke su nam objesili
pom Brozom Titom izaći kao pobjednici iz Procjenjuje se da je tada ubijeno najmanje kamen od 20 kilograma i gurnuli nas prema
rata, što se ispostavilo tačnim nepune dvije hiljadu ljudi. rubu fojbe.“ Ovim dramatičnim riječima je-
godine kasnije, kada su definitivno porazili Nakon osnivanja Nacionalnog komi- dan od rijetkih Italijana koji su preživjeli
ustaše, ali i ništa manje omražene „domo- teta oslobođenja Jugoslavije 29. novembra masakr u vrtačama Giovanni Radeticchio
brance“, slovenske vojne obveznike koje je 1943. godine, nastali su improvizirani su- prisjećao se tog dana. „Jedan me partizan
Ljubljana regrutirala od 1940. godine, kada dovi koji su izrekli na stotine smrtnih kazni natjerao da se bacim pucajući na mene, ali

STAV 17/2/2023 61