Page 62 - STAV broj 415

DRUŠTVO

je metak probio žicu koja je vezivala kamen
i, kad sam se bacio u fojbu, kamen se otko-
trljao sa mene. Rupa je bila široka oko 10
metara i duboka oko 15 metara, na dnu je
bila voda. Odmah nakon što smo bačeni za
nama je bačena bomba koja je eksplodirala
pod vodom i prignječila me o stijenu. Pred-
veče sam se uspio popeti uz strmi zid i izaći
van, gdje sam ostao četiri dana i četiri noći.“
Nakon sloma Mussolinijevog režima
Nijemci su zauzeli Trst, Pulu i Rijeku, dok
su u unutrašnjosti Istre vlast preuzeli par-
tizani. Uspostavljena je „narodna vlast“,
početna namjera bila je oštro i prisilnom
deitalijanizacijom osvetiti se fašistima op-
tuženima da su upravljali tim područjima
u razdoblju između dva rata. Ali žrtve nisu
bili samo fašistički zvaničnici, politički i
institucionalni eksponenti, nego i obič-
ni pripadnici italijanske zajednice koje su
komunisti smatrali preprekom u afirmaciji
novog političkog kursa. Grad Pazin postao
je središte represije pa je u njemu osnovan zarobljeništvo pogubljeno je, isto se dogodilo vode kao nestali. Nasilje u područjima koja
revolucionarni sud. i s Nijemcima, a hiljade drugih poslano je u su danas u okviru Italije prestalo je tek nakon
Tito i njegovi ljudi, tada vrlo lojalni zarobljeničke logore, među kojima je logor zamjene jugoslavenske uprave savezničkom,
Staljinovoj Moskvi, započeli su operaciju Borovnica bio posebno ozloglašen. Nalazio koja se dogodila od 12. juna 1945. u Gorici
osvajanja Slovenije i Hrvatske, koje su fak- se nekoliko kilometara jugozapadno od Lju- i Trstu. Saveznici nisu stigli u Rijeku pa su
tički do tada bile pripojene Trećem rajhu, bljane, gdje su na kraju rata partizani, glad i tamo progoni nastavljeni. Nakon pokolja u
ne skrivajući da žele zauzeti ne samo Dal- mučenje života koštali na hiljade Italijana. fojbama uslijedio je prisilni egzodus većine
maciju već i istarski poluotok u kojem su Zanimljivo je da su često bili progonjeni i etničkog i italijanskog govornog područ-
bili sela i gradovi s italijanskim zajednica- borci italijanskih partizanskih formacija. ja Istre i Kvarnera. Iz Pule, kao i iz nekih
ma još od vremena Mletačke Republike, ali U proljeće 1945. jugoslavenska vojska istarskih urbanih središta, otišlo je više od
i cijelog Veneta. Sve do kraja aprila 1945. zauzela je Istru (dotadašnju teritoriju Italije, 90 posto italijanskog stanovništva. Procje-
jugoslavenske partizane u tom su naumu a od 1943. Italijanske Socijalne Republike) i njuje se da je julijsko-dalmatinski egzodus
sprečavali Nijemci, ali slomom Trećeg raj- krenula prema Trstu, kako bi ponovo osvojila zahvatio između 250.000 i 350.000 Italijana.
ha više ništa nije moglo zaustaviti Titove teritorije koje su joj krajem Prvog svjetskog Između maja i jula 1945. godine hilja-
ljude, raspoređene u IX korpus partizan- rata bile oduzete. Međutim, nisu računali de Italijana iz Istre, Rijeke i Dalmacije bilo
ske vojske i njihovu tajnu policiju OZN-u na savezničke trupe koje su napredovale s je prisiljeno napustiti svoju zemlju. Druge
(Odjeljenje za zaštitu naroda). Cilj je bio juga italijanskog poluotoka. Prva saveznič- su Titovi partizani ubili, bacili u fojbe ili
zauzimanje italijanskih teritorija. ka formacija koja je oslobodila Veneciju, a deportirali u slovenske i hrvatske logore.
zatim i Trst bila je novozelandska divizija Prema nekim izvorima, žrtava u tih neko-
DRUGA FAZA ZLOČINA generala Freyberga koja je pripadala bri- liko mjeseci bilo je između četiri i šest hi-
U maju 1945. započela je druga faza tanskoj Osmoj armiji. Bila je to prava trka ljada. Već u decembru 1945. godine tadaš-
zločina koja je donijela najveći broj žrtava. s vremenom. Jugoslaveni su zauzeli Rijeku nji italijanski premijer Alcide De Gasperi
Partizani s generalom Petrom Drapšinom i cijelu unutrašnju Istru, odmah započev- predao je saveznicima „popis imena 2.500
na čelu 4. armije krenuli su prema Rijeci, ši sa žestokim pogubljenjima Italijana. Ali deportiranih od strane jugoslavenskih trupa
Istri i Trstu. Naredba je bila zauzeti Julijsku nisu uspjeli osigurati plijen koji su najviše u Julijskoj krajini“ i naveo „najmanje 7.500
krajinu što je prije moguće, preduhitrivši željeli: grad, luku i tvornice u Trstu. kao broj nestalih“.
anglosaksonske saveznike. Stotine vojnika Novozelandska divizija generala Frey- U stvarnosti, broj masakriranih u Tito-
Italijanske Socijalne Republike koji su pali u berga ušla je u zapadna predgrađa Trsta u vim koncentracionim logorima bio je mno-
kasno poslijepodne 1. maja 1945, dok je grad go veći od onoga čega se De Gasperi plašio.
još formalno bio u rukama Nijemaca, koji Ubistava Italijana u razdoblju od 1943. do
su se, zabarikadirani u tvrđavi San Giusto, 1947. godine bilo je najmanje 20 hiljada,
predali drugog maja i tako spriječili Tita da dok je najmanje 250 hiljada italijanskih
kaže da je „uzeo“ Trst. Bijes partizana tada prognanika bilo prisiljeno napustiti svoje
su osjetili nemoćni ljudi koji su se proveli domove. Prvi su u fojbama 1945. godine
onako kako su prošli protivnici komuniz- završili karabinjeri, policajci i finansijska
ma u danima revolucionarnih užasa Rusije policija, kao i ono malo fašističkih vojnika
od 1917. do 1919. godine. i kolaboracionista koji nisu uspjeli pobje-
Partizanske vlasti pokrenule su val hap- ći na vrijeme. Ubistva su bila zastrašujuće
šenja koji su izazvali paniku među italijan- okrutna. Osuđenici su vezani jedni za druge
skim stanovništvom, posebno u Trstu, Go- dugom žicom stegnutom oko članaka i po-
rici i Puli. Neki od uhapšenih odmah su redani na rubovima jama ili u oknima rud-
pobijeni, mnogi su deportovani i nerijetko nika boksita. Tada je na njih otvarana vatra,
stradali u zatočeništvu, a mnogi se i danas rafalima su gađani ne svi nego samo prva

62 17/2/2023 STAV