Page 47 - STAV broj 437

TAKO TI JE TO, JARANE, DRUŽE, AHBABU, PRIJATELJU...
Nije davno bilo kada su u porodičnom zakonu Bosne i Hercego- zajedno jede hljeb s drugim; ortak je turcizam koji također označa-
vine osobe koje stupaju u brak nazivane bračnim drugovima. U va poslovnog partnera, ali i osobu koja sudjeluje s drugom u ne-
novom zakonu osobe koje stupaju u brak više nisu drugovi već kim poslovima različite prirode; jatak je također turcizam, a znači
su partneri. Naravno, slijed novih kulturoloških obrazaca uvjetuje saradnik, ne nužno poslovni, ali najčešće sudionik u nekoj raboti
i promjene u jeziku i zakonu. Tako se težište sa socijalnog preni- koja nije najčišća sa stanovišta zakona, pošto je ranije označavala
jelo na ekonomski element braka, jer je u samom jeziku drug više pomagača hajdučkim i drugim od vlasti odmetnutim elementima.
sociološka kategorija od partnera, a opet, u samom jeziku partner U sferi sociološko-emotivnog značenja drug je slavenska leksema
je više ekonomska i poslovna kategorija od društvene. s najširom upotrebom i značenjem i u prasl. je označavao „onoga
Zato ne treba čuditi da u bosanskom jeziku postoji više leksema koji prati“, odakle je nastao i redni broj drugi, gdje se vrlo lahko
kojima se označavaju značenje kojima se definira neka vrsta bli- može vidjeti princip polisemije po metaforizaciji, pri čemu je za-
skosti ili prisnosti među osobama. Svaka od pojedinih riječi ima nimljivo da se iz ovoga vrlo produktivnoga korijena izvode riječi
neku svoju semantičku odrednicu koja karakterizira datu leksemu. družiti se, drugovati, društvo, družba, društven, drugačiji itd.; pri-
U sferi sinonimnih riječi u kojima se javljaju semantičke poveznice jatelj označava realiju koja u prosječnoj svijesti podrazumijeva viši
po svojevrsnoj profesionalnoj korelaciji, to jesu partner, kolega, stepen drugarstva od onoga što označava riječ drug, a doslovno
kompanjon, jatak i ortak. Lekseme koje više imaju vezu po kate- značenje odnosi se na onoga ko prija, što je opet u bliskoj vezi s
goriji emotivno-socijalnog jesu drug, prijatelj, jaran i ahbab. Po- drugom; leksema jaran posuđenica je iz perzijskog jezika i ozna-
stoje, međutim, i druge riječi koje se izvode iz navedenih osnova, čava prijatelja odnosno druga, mada u svijesti govornika jaranom
dijeleći zajedničku porodicu riječi. se označava malo manji prijatelj ili drug; ahbab je pluralni oblik
Partner je riječ engleskog porijekla i u značenju ekonomske poslov- arapske riječi habib, što ima veze sa značenjem ljubljenik, milje-
nosti i profesionalnosti u savremenom jeziku najrasprostranjenija je, nik, i u bosanskom jeziku riječ se koristi u specijaliziranom go-
nakon koje dolaze druge riječi u kojima se javljaju bliska značenja vornom diskursu.
s istina pojedinačnim dodatnim elementima značenjima: kolega je Niz navedenih leksema kojima se označavaju bliska značenja po
riječ preuzeta iz latinskog i izvodi se iz korijena kojima se označava kriteriju bilo koje vrste bliskosti i povezanosti među pojedinci-
okupljanje; kompanjon je romanizam i podrazumijeva prvenstveno ma pokazuje kako u jeziku svaki izraz ima neku svoju specifičnu
poslovnog partnera, iako u romanskoj osnovi označava onoga koji funkciju i značenje. Tako ti je to, jarane, druže, ahbabu, prijatelju...

STARAC: STARKELJA, DEDO, IHTIJAR, ĐUTURUM, GARIB, SAKARAĆ,
GERELJ, GERIJATRIJA, PAUČAK

U bosanskom postoji niz leksema kojima se pokriva značenje starije sakarać, iako je primarno značenje vezano za slabo fizičko stanje
muške osobe uključujući neku dodatnu semantičku komponentu uzrokovano sakatošću, hromošću, invaliditetom, ono se najčešće
na osnovu koje se saopćava dato značenje. Tako je najneutralni- koristi uz kategoriju starije osobe. Oblik gerelj (ili stari gerelj) ne
ji i „službeniji“ izraz starac, pri čemu ova riječ ne mora uključivati bilježe rječnici i njegovo porijeklo nije jasno, iako bi moglo biti da
značenjsku komponentu ohronulosti. Iz ovog se izvodi i tvorenica se dovodi u vezu s oblikom gerijatrija, što je semantička poveznica
s pejorativnim značenjem starkelja, što uključuje one oblike pona- s grčkim oblikom geron, što znači starac. Ostaje nejasno porijeklo
šanja koji nisu društveno prihvatljivi za dob. Oblik dedo (s različi- nastavka -elj- s obzirom na to da je ovaj sufiks neproduktivan u
tim varijacijama u zavisnosti od terena) također je u službi oznake savremenom jeziku, što eventualno može upućivati na starije pori-
starijeg čovjeka, pri čemu značenje nosi pozitivnu konotaciju. Svo- jeklo povezano s grčkim, iako bi se na prvi pogled moglo pomisliti
jevrsna prevedenica oblika starac jeste ihtijar, preuzet iz turskog da je u vezi s modernom leksemom gerijatrija, koja se u žargonu
preko arapskog jezika, koji je markiran zbog uže teritorijalne upo- upotrebljava metonimijski za stare i bolesne osobe. Deminutivna
trebe i dominantnosti upotrebe za govorni izraz Bošnjaka. Stilski, leksema paučak sadrži pozitivnu i „sažaljivu“ komponentu znače-
oblički i značenjski markiran jeste leksema đuturum, koja je u bo- nja koja upućuje na iznurenost i oslabjelost.
sanski došla iz turskog jezika. Riječ garib preuzeta je iz arapskog Raširenost navedenih izraza ostavila je utjecaja u antroponimiji
preko turskog jezika, iako u jeziku izvorniku znači „čudan, neobi- tj. u prezimenima: Starčević, Ihtijarević, Dedo, Dedić (iako mogu
čan, stran“, odnosno „stranac, tuđinac“, premda postoji i značenje biti i u vezi s imenom Derviš) i Garib, Garibović.
„jadnika, nevoljnika“, a u bosanskom jeziku formirano je i značenje Iako je navedeno deset leksema, sigurno je da još postoji lek-
starog i onemoćalog muškarca. U govornom idiomu jugoistočnobo- sema kojima se označava tretirana problematika! Samo ih va-
sanskog govornog tipa javljaju se i izrazi sakarać i gerelj. Za oblik lja evidentirati.

STAV 21/7/2023 47