Page 56 - STAV 55 24.03.2016.

DRUŠTVO

dužina od prosječne dužine vrata na bosan- tolikoj mjeri da svojom dužinom znatno nalazimo na prvim bosanskim nišanima
skohercegovačkim nišanima s turbanom, prevazilazi dužinu turbana. samcima lociranim u neposrednoj blizi-
koja iznosi oko 15 cm. Obim vrata iznosi ni stećaka, poput velike kugle na monu-
110 cm. Da li je nišan s neuobičajeno iz- OTKUD KUGLE NA mentalnom nišanu (410 cm) iz Bakića kod
duženim vratom usamljen i atipičan nišan BOSANSKIM NIŠANIMA Olova i kugli na takozvanim “kršćanskim
ili na drugim sarajevskim mezarjima ima Masovan prelazak Bošnjana na islam nišanima” iz Imamovića, Žunova i Kali-
svoje paralele? poslije pada Bosne pod osmansku vlast manića u općini Sokolac. Kugle s nišana
Mehmed Mujezinović je utvrdio za me- označio je definitivan kraj stećka i poče- iz Imamovića, Žunova i Kalimanića po
zarje uz Ali-pašinu džamiju u Sarajevu da tak muslimanskog nišana. Pritom, izrada svom obliku i veličini odgovaraju kugli
je starije od džamije koja je podignuta 1560. turbana na nišanu bosanskim klesarima na nišanu Isa-bega. Otkud kugle na bo-
godine. Dva najstarija nišana u mezarju u predstavljala je veliki problem. S tim u sanskim nišanima? Na uzglavne nišane
potpunosti odgovaraju nišanima iznad gro- vezi, Mujezinović piše da “ima čak sluča- došle su umjesto turbanâ, koje bosanski
ba Isa-bega Ishakovića. Ono što je posebno jeva da klesar, ne poznavajući još nišan sa klesari u prvim godinama islama nisu
interesantno jeste to što uzglavni nišan s turbanom, stavlja turban direktno na ste- znali isklesati, pa su turbane supstituirali
turbanom, dimenzija 179 x 50 x 33 cm, ima lu”, iz čega proizlazi da nišan uopće nema kuglom, a kad su savladali tehniku izrade
izdužen vrat koji je potpuno istih dimen- vrata. Kad se uvidjelo da po ugledu na turbana, kuglu su prenijeli na nožni nišan
zija kao i vrat na nišanu Isa-bega. Dužina osmanske nišane nišani s turbanom mora- jer se nisu mogli odvojiti preko noći od ti-
vrata iznosi 32 cm! Potpuno je istovjetan ju imati vrat, nova klesarska nepoznanica pičnog bosanskog memorijalnog motiva.
i obim vrata, koji iznosi 110 cm! Nevješto postala je – njegova dužina. Na nekim je Pritom, od velike kugle na nišanu iz Ba-
isklesane gužve na turbanu, iznad vrata, sa nišanima iz 15. i 16. vijeka vrat na niša- kića do kugli na “kršćanskim nišanima” i
širih strana nišana poravnate su sa stubom. nu prekratak ili je predug – kao što je na nožnom nišanu Isa-bega Ishakovića, kugla
Očito, kao i kod uzglavnog nišana Isa-bega uzglavnom nišanu Isa-bega Ishakovića i će se postepeno smanjivati sve do njenog
Ishakovića, pred nama se otkriva arhaičan na nišanima pored Ali-pašine džamije i u potpunog nestanka. Na nekadašnju kuglu
klesarski uradak istoga klesara, pripadni- Velikom parku. još uvijek podsjeća historijski utemeljeno
ka prvotne sarajevske klesarske škole iz Nožni nišan Isa-bega Ishakovića ne polukružno ispupčenje na vrhu tzv. “še-
15. vijeka. Sa sjeveroistočne je strane ni- ostavlja ni najmanje sumnje u to da je nje- hidskih nišana”, podignutih poginulim
šan ukrašen motivom sablje. Uzgred, na gove nišane klesao domaći čovjek. Nožni pripadnicima Armije BiH tokom agre-
jednoj austrougarskoj razglednici s kraja nišan još je više bosanski, u tolikoj mjeri sije na Bosnu i Hercegovinu od 1992. do
19. vijeka nalazi se fotografija sarajevskog da se u odnosu na osmanske nišane može 1995. godine.
Velikog parka (Čekrčinica), na kojoj su dva definirati “heretičko bosanskim”. Završetak “Heretičko-bosanski” karakter kugle
nišana koji su bili viši od 3 m. Vrat na uz- nišana u obliku je kugle čiji je obim 52 cm. na nožnom nišanu Isa-bega Ishakovića
glavnom nišanu s turbanom izdužen je u Slične kugle (definicija Šefika Bešlagića) ogleda se posebno u kršćanskoj simbolici
što dolazi uz kugle. Na “kršćanskim niša-
Kugle s nišana iz Imamovića, Žunova i Kalimanića po svom nima” iz Imamovića, Žunova i Kalimanića
obliku i veličini odgovaraju kugli na nišanu Isa-bega. Otkud ispod kugli predstavljen je križ, čiji je gor-
nji krak u obliku kruga. Na nišan je došao
kugle na bosanskim nišanima? Na uzglavne nišane došle su sa stećka. Prema istraživanjima Mariana
umjesto turbanâ, koje bosanski klesari u prvim godinama Wencela, to je egipatski hijeroglif koji zna-
islama nisu znali isklesati, pa su turbane supstituirali či život. Oblik križa zasigurno nije ni ka-
kuglom, a kad su savladali tehniku izrade turbana, kuglu su tolički ni pravoslavni, zato što katolička i
pravoslavna arheologija navedenu vrstu
prenijeli na nožni nišan jer se nisu mogli odvojiti preko noći križa ne poznaju. Istovjetan križ zastupljen
od tipičnog bosanskog memorijalnog motiva je i na “kršćanskom nišanu” iz sela Strane,
u općini Prača, čiji je gornji dio odbijen,
a vjerovatno je kao i nožni nišan Isa-bega
sadržavao kuglu. Otkud navedena vrsta
križa na bosanskim nišanima s kuglom,
samo je jedno od brojnih neriješenih pita-
nja iz prvih godina islama u Bosni i Her-
cegovini koje čeka na odgovor.
Jedan osmanski izvor iz 1585. godi-
ne, što ga je obznanio Mehmed Handžić,
opisuje način na koji su Bošnjaci prihva-
tali islam. Po savjetu muharir Mesih-pa-
še, svoja kršćanska imena promijenili su
u muslimanska, zbog čega im je ukinut
porez džizja. Međutim, prihvatanjem
muslimanskog imena problem prelaska
na islam nije u potpunosti riješen. Sve do
kraja 16. vijeka, kod prvih bosanskoherce-
govačkih muslimana prisutna je ideološ-
ka i religijska zbunjenost. S tim u vezi, u
istom izvoru stoji da su, poslije primanja
Kršćanski nišan Kršćanski nišan muslimanskog imena, bosanski muslima-
u Imamovićima u Žunovima

ni podijeljeni u tri grupe: na one koji su

56 24/3/2016 STAV