Page 62 - STAV broj 241

DRUŠTVO

pojedinih zanata u Gori (puškarski i ko- Nemamo pouzdanih podataka da je
vački) dovodi se u vezu s ovim porodi- na početku 20. stoljeća u Gori radila neka
cama. I mlička džamija i nišan-ploča na škola, ali znamo da je gotovo u svim selima
njoj je, najvjerovatnije, s ovim povezana, bilo mekteba, a u Restelici i ruždija. Bilo je
jer sličnih dokumenata islamske kulture učenih alima koji su završili medresu u Pri-
iz ovog perioda ima i u Povardarju, koje zrenu, Skoplju i Istanbulu. Sva sela imala su
je tako blizu. Porodica Ahmeda Al-age, džamije. Pod utjecajem derviša iz Prizrena
koja je podigla ovu džamiju, naseljena je u Gori su na početku stoljeća djelovali der-
u selu od 1095. godine, a posljednji člano- viški redovi koji su prestali s radom tokom
vi porodice doseljavaju se 1291. godine iz perioda komunizma. U jesen 1912. godine
zavičajnog Halepa. Goru zaposjeda srpska vojska. Mnogi sa
Kao potvrda ove teze jeste i dokument zebnjom i strahom doživljavaju promjene.
koji je dobijen iz Damaska 1995. godine od Gora se našla na poprištu oružanih suko-
Ministarstva vakufa Sirijske Arapske Re- ba koji su se vodili na liniji uspostavljanja
publike, a koji u prevodu glasi : “Mi, Muf- granice između Srbije i Albanije.
tijstvo Okruga Halep, u Arapskoj Sirijskoj U novembru 1912. godine srpska vojska
Republici, potvrđujemo da je porodica Al- izvršila je veliki pokolj nad albanskim sta-
-Aga jedna čvrsta i drevna porodica od koje novništvom Kosova, pa i šire. Procjenjuje Dimitrije Tucović
je nekoliko članova iselilo 1095. godine i se da je tom prilikom ubijeno između 12 i Neki su historičari ovo nazvali trećim bal-
nastavljeno je njihovo iseljenje do 1291. 25 hiljada Albanaca. kanskim ratom. Dimitrije Tucović je o tome
godine i izgradili su džamiju u njihovom Tokom ovih operacija za uspostavljanje pisao: “I kada je buna izbila, vlada je preko
selu Mlike da im bude mjesto za obavlja- granice prema Albaniji srpska vojska izvr- zastupnika ministra spoljašnjih dela izjavi-
nje vjerskih obreda. Na osnovu toga, ova šila je i nekoliko masakara nad nedužnim i la da će Arbanasi biti ‘primerno kažnjeni’,
džamija je zaista vlasništvo ovih porodica, preplašenim stanovništvom Gore. To je još buržoaska štampa je tražila istrebljenje bez
odnosno, arapskih muslimanskih iseljenih više pojačalo nesigurnost i ubrzalo iseljava- milosti, a vojska je izvršavala. Albanska sela,
porodica i nije od osmanlijskih građevina. nje u Tursku, koje će u narednim godinama iz kojih su ljudi bili blagovremeno izbegli,
Mi potvrđujemo njihovo vlasništvo i mo- poprimiti dimenzije egzodusa. Najveći ma- behu pretvorena u zgarišta. To behu u isto
limo nadležne da im u tome pomognu.” sakr izvršen je u Restelici, Kruševu i Brodu, vreme barbarski krematorijumi u kojima
(Slijede potpisi i pečat.) Mnogi su prote- gdje je ubijeno više desetina mještana. Zlo- je sagorelo stotinama živih žena i djece. I
klih godina sumnjali u originalnost ove čini su se dogodili i u drugim selima Gore dokle su ustanici zarobljene srpske oficire
ploče i natpisa na njoj. Međutim, predanje – Vraništu, Radeši i Globocici. U Globocici i vojnike razoružali i puštali, dotle srpska
koje živi i koje se prenosi s koljena na ko- je ubijen seoski imam Karhriman. Svi ovi vojska nije štedela ni njihovu decu, žene
ljeno kaže da su mještani sela znali pravu zločini izvršeni su s jednim ciljem – da se i bolesne.”
vrijednost ove ploče pa su je kroz stoljeća stanovništvo zaplaši i u slučaju izjašnjavanja U jesen te godine izbila je i pobuna na
čuvali i sakrivali. Zna se da je džamija dva pred međunarodnim komisijama za grani- Koritniku. Na čelu ustanika bio je čuveni
puta spaljena i obnavljana, a ploča čuvana ce izjasni da želi da živi u Srbiji. Nail Dano iz Rapče, koji je mnogo pozna-
i sakrivana po tavanima da joj se nešto ne U septembru 1913. godine izbila je al- tiji u albanskoj nego u goranskoj historiji.
dogodi. Kada je džamija posljednji put ob- banska pobuna koja nije zaobišla ni Goru. Značajan udio u ovim događajima imao je
novljena 2005. godine, ploča je uzidana u i mula Rasim iz Zapoda. I u srpskoj histo-
zid minare. I danas je na tom mjestu i po- riografiji pominju se ovi događaji i otpor
kazuje dubinu goranskih korijena. Naža- na koji su nailazile srpske snage za uspo-
lost, nesavjesnošću izvođača radova mnogi stavljenje civilne uprave. Bogumil Hrabak
vrijedni nišani blizu zida džamije tom su pominje da je srpska vojska 1. oktobra 1913.
prilikom polomljeni i oštećeni. godine vodila borbe s arbanaškim četama
“na prizrenskom sektoru”, zatim kod go-
POČETAK 20. STOLJEĆA ranskog sela Vraništa, gdje je “veoma sna-
I BALKANSKI RATOVI žan arbanaški pritisak paralisan”, da bi se
Gorani su sve do pred kraj 19. stoljeća borbe i dalje vodile kod Lopuškog Hana.
zimovali sa stokom u primorju Jadranskog i Kod Vraništa su i sutradan (misli se na
Egejskog mora, zatim u Trakiji i Anadoliji. 2. oktobar 1913) bijesno navaljivali Ljumlja-
Ponekad su bili žrtve katastrofalnih epide- ni, Macani i mještani Vraništa, “ali su ih
mija. Krajem 17. stoljeća epidemija kuge uvećane srpske trupe zaustavljale”.
ili crne čume ostavila je teške posljedice. Po zaposjedanju ovih krajeva srpska
Tako je u periodu 1901/1902. od epidemije uprava izvršila je popis stanovništva “preko
boginja u mnogim selima umiralo po neko- policijskih i opštinskih vlasti još za vrije-
liko ljudi dnevno. Nakon prihvatanja isla- me dejstvovanja Vrhovne komande, preko
ma, Goranci se nisu albanizirali. Imali su koje je Kraljevska vlada upravljala novim
često neprijatnosti od susjednih Albanaca krajevima do završetka rata”. Popisivači su
Ljumana, koji su naročito od 1878. godine išli od kuće do kuće pa se ovaj popis može
često pljačkali stoku Gorana s ljetovališta računati kao djelimično tačan. Prema ovom
na Šari. Gorani su već od ovog perioda do popisu, broj stanovnika kosovskog dijela
kraja osmanske vlasti 1912. godine išli na U donjem Gore iznosio je 12.331. Najveće je selo Brod
rad u Austriju, Rumuniju i Malu Aziju. Čak lijevom uglu s 2.624 stanovnika, zatim Restelica s 2.279,
i nakon stvaranja albanske države nisu pre- uklesan Zli Potok s 914, Rapca (G. i D.) sa 711, dok
stajali pljačkaški upadi Albanaca iz Ljume znak ljiljana, je najmanje stanovnika imao Dragaš (Kra-
nišan iz 18.
preko granice u Goru. stoljeća kovište), svega 244.

62 17/10/2019 STAV