Page 57 - STAV broj 198
P. 57
Rustem-pašina džamija Sinan-pašina džamija
ATIK ALI-PAŠINA DŽAMIJA, Najstariju bošnjačku monumentalnu džamiju u Istanbulu
DŽAMIJA OD KOJE JE SVE POČELO izgradio je Ali-paša 1496. godine i ona danas nosi naziv Atik
(stara) Ali-pašina džamija. Nalazi se u blizini Kapali čaršije i
Prva značajnija džamija u Istanbu- poznatog Konstantinovog stuba. Nekad se oko džamije nalazila
lu, podignuta od pokrovitelja s Balkana, veća kulija s propratnim objektima, ali oni nisu sačuvani. Ali-
bila je Mahmud-pašina džamija iz 1462. -paša je bio veliki vezir u vrijeme sultana Bayezida II, a rodom
godine. Nalazi se u neposrednoj blizini je bio iz okoline Sarajeva. Ovu džamiju historičari posebno
Kapali čaršije i Nuru Osmaniye džamije izdvajaju jer veoma liči na Gazi Husrev-begovu
i predstavlja jednu od najvećih istanbul-
skih džamija izgrađenih u bursanskom po projektu znamenitog arhitekte Mi- osmanski arhitektonski jezik učini zani-
stilu, s dvije identične kupole i obrnu- mara Sinana. Razlog zašto ih je baš on mljivim. Zbog toga su ove dvije bošnjač-
tom T osnovom. osmislio krije se u važnosti narudžbi i, ke džamije jedinstvene u njegovom arhi-
vrlo moguće, insistiranju samih naruči- tektonskom opusu. Druga dva primjera
Najstariju bošnjačku monumentalnu laca da baš Sinan bude projektant. Neke možda su još interesantnija i izdvajaju
džamiju u Istanbulu izgradio je Ali-paša od tih džamija posebno su interesantne se po svom ukrašenom enterijeru. Veli-
1496. godine i ona danas nosi naziv Atik jer odskaču od uobičajenog Sinanovog ki dio džamije Mehmed-paše Sokolovi-
(stara) Ali-pašina džamija. Nalazi se u graditeljskog manira. Tu posebno treba ća (iz 1571/72. godine) i Rustem-pašine
blizini Kapali čaršije i poznatog Kon- izdvojiti džamije dvojice bošnjačkih admi- džamije (1562) ukrašen je čuvenim iznič-
stantinovog stuba. Nekad se oko džamije rala, Sinan-paše (inače brata Rustem-paše kim keramičkim pločicama. To posebno
nalazila veća kulija s propratnim objekti- i Mehmed-bega Karađoza, velikog vakifa važi za mihrapske zidove koji su u pot-
ma, ali oni nisu sačuvani. Ali-paša je bio Hercegovine, izgrađena 1555) i Piyal-paše punosti prekriveni oslikanim pločicama
veliki vezir u vrijeme sultana Bayezida II, (izgrađena 1573), potomka bošnjačke fa- u rumi i hatai stilu. Ova se dva primjera
a rodom je bio iz okoline Sarajeva. Ovu milije iz Mađarske. Obje džamije imale su u historiji umjetnosti obično navode kao
džamiju historičari posebno izdvajaju jer uzore u prošlosti i rezultat su Sinanovih najfascinantniji primjeri takve umjetno-
veoma liči na Gazi Husrev-begovu, pa veoma interesantnih retroeksperimenata sti, zajedno s onim što se može vidjeti u
se čak smatra da je svojom formom utje- s obzirom na to da je inspiraciju prona- Topkapi palati ili Plavoj džamiji. U svemu
cala na njenu gradnju. Ova tvrdnja ima lazio u ranijim projektima. Sinan-pašina tome, Rustem-pašina džamija posebno se
osnovu. Ove dvije džamije gotovo su iste džamija građena je s niskom centralnom ističe jer je doslovno sva njena unutraš-
veličine, obje imaju centralnu kupolu s kupolom kojoj gravitiraju po dvije manje njost, osim kupole, pokrivena oslikanim
nastavkom polukupole prema mihrabu, kupole sa strana, i kao takva, istinski je pločicama, a koje su se nekad nalazile u
imaju obrnutu T osnovu i dodane bočne omaž Uč Šerefli džamiji u Edirnama (po- njegovoj privatnoj umjetničkoj kolekciji.
tetime, razlika je samo što Atik Ali-pašina lovina 15. stoljeća), koja se inače smatra Obje spomenute džamije inače su školski
ima četiri, a Begova dvije tetime. Narav- prvom osmanskom džamijom s istaknu- primjer Sinanovih težnji prema centra-
no, poređenja se mogu napraviti i u de- tijom centralnom kupolom. S druge stra- lizaciji molitvenog prostora i pokušaja
taljima, a pogotovo u velikim ugaonim ne, Piyal-pašina džamija jedina je Sina- da se s većim brojem prozora i njihovim
mukarnasima u ćoškovima mihrapskog nova džamija kod koje nema dominantne drugačijim oblicima u objekt uvuče što
zida koje imaju obje džamije. centralne kupole, već molitveni prostor više svjetlosti. Međutim, i sve ostale boš-
pokriva šest manjih istovjetnih kupola u njačke džamije koje je projektirao Sinan,
Ipak, ono što ih razlikuje jeste nešto dva reda. Uzor za ovo pronađen je u Ulu kao što su Zal Mehmed-pašina (završena
svečaniji utisak enterijera koji ostavlja džamiji u Bursi (kraj 14. stoljeća) ili Eski 1590), Ibrahim-pašina (1551), ili Mesih
Gazi Husrev-begova džamija. Nije nam džamiji u Edirnama (početak 15. stolje- Mehmed-pašina (1585/86), pripadaju vi-
poznat arhitekta Atik Ali-pašine džami- ća), gdje je primijenjen sličan koncept. sokom stilu klasične osmanske arhitek-
je, ali možemo pretpostaviti da je projekt ture. Bošnjaci su svojim pokroviteljstvom
došao iz radionice Mimara Hajrudina. Ovakvo smjelo kombiniranje sa sti- omogućili da se arhitektonska produkcija
Međutim, osim ove džamije, Ali-paša je lovima prošlosti bilo je pomalo neoče- Osmanlija razvije do neslućenih razmje-
izgradio još jednu 1512. godine na Fati- kivano, i ne baš često, ali ipak karakte- ra, a mnoga danas sačuvana remek-djela
hu, koja je koncepcijski bila iznenađujuće ristično za Sinana jer se on nikad nije svjedoče o slavi jednog vremena i jednog
drugačija jer je podražavala višekupolni zadovoljavao ponavljanjem istih obraza- naroda. n
i u to vrijeme već pomalo zaboravljeni ca već je uvijek iznalazio načine kako da
bursanski stil.
MIMAR SINAN I BOŠNJAČKI VAKIFI
Većina ostalih vezirskih bošnjačkih
džamija izgrađena je u 16. stoljeću, i to
STAV 20/12/2018 57
