Page 79 - STAV broj 197
P. 79
Piše: David KAMHI evropske muzike. Sefardi su razvili forme ali je ipak činila primitivan ansambl koji
sasvim različite od navedenih. U prvom se često mijenjao u odnosu na ljubavne i
Ukulturi bosanskih Sefarda mu- redu razvili su skoro sve forme narodne ostale napjeve, ali su ga skoro uvijek činili
zika igra važnu ulogu u svakom – tradicionalne muzike. Vrijednost ova- lutnja (lauta) i bandero (bubanj). Ove ro-
pogledu, i kao značajno izražajno kve muzičke umjetnosti jeste u tome što manse i kantike pjevale su većinom starije
sredstvo, a i kao važan dio baštine je ona iskonski jevrejska i što sadrži lje- žene. Mlade žene više su pjevale kantike
kao i kod svih drugih naroda. Dijelimo potu orijentalne melodike. To se u Bosni s ljubavnim sadržajem, a starije s epskim
je na svjetovnu i duhovnu (sinagogalnu). desilo iz razloga zatvorenosti orijentalnog temama. Luna Laura Papo-Bohoreta u
Postoji velika razlika u muzičkim obli- osmanskog društva, kao i nedostatka bilo djelu La mužer sefardi de Bosnia na strani
cima Sefarda i Aškenaza. Jasno je da je kakvog utjecaja sa strane. Posljedice toga 64. to ovako opisuje: “I naše none nisu
stvaralačka potentnost ovisila od cjelo- jesu izvjesna primitivnost u monodijskoj izbjegavale da uvijek tumače romanse i,
kupne kulture naroda s kojima su živje- melodiji, a posebno nedostatak višeglasja. zahvaljujući ovim antiknim napjevima,
li. Aškenaska, naročito sinagogalna mu- Kod Sefarda nalazimo široku paletu svje- stvarale cijelu filozofiju. To im je bilo
zika, bila je dostigla veoma visok nivo i tovnih i duhovnih pjesama. U religijskim drago i ugodno.”
mogla je da se takmiči sa sličnom muzi- pjesmama originalni tekst skoro je u pot-
kom ostalih naroda jer je u svom razvi- punosti sačuvan još od biblijskih vreme- Bilo je dosta, a i sad ima autora koji
tku poprimila forme moderne, osobito na, dok se tekst svjetovnih skoro isklju- se bave sefardikom, a posebno romanse-
čivo temelji na oralnoj tradiciji. Napjevi rom, koji još eksplicitnije izražavaju svoje
takvih muzičkih oblika relativno su često mišljenje o ovoj interesantnoj pojavi kod
mijenjani jer su zavisili o aktuelnostima Sefarda. Citirat ću u prijevodu iz djela
u raznim prilikama, vremenima, a i, što Moshe Shaula Romancero Sefardi objav-
je najvažnije, mogućnostima interpreta- ljenog u listu ABC Madrid, broj od 21.
tora. Ovi tekstovi često sadrže dijelove septembra 1985. godine, koje je izrekao
jevrejske historije u dijaspori, ali i ele- Moshe Attias: “Romansa je bila stoljećima
mente svakodnevnog života. skoro jedini izvor duhovne hrane, koji joj
je pružao objašnjenja za tugu i za radost.”
NARODNO TRADICIONALNO PJEVANJE
Početkom 20. stoljeća sefardski roman-
Uslijed dugog boravka na Iberijskom sero došao je u žižu interesiranja filologa
poluostrvu, prvenstveno u Španiji, i tek- i muzikologa, profesionalaca i amatera.
stovi i napjevi dobrim dijelom bazirani Svaka je grupa to tradicionalno sefardsko
su na romansama koje su dio ogromnog blago tretirala na svoj poseban način i iz
broja tvorevina koje čine el romancero svojih interesa. Spomenut ćemo jednog
español, a to su ciklusi epskih, junačkih Španca koji je zaista kompetentan za tu
i drugih pjesama koji su nastajali od 13. materiju, a to je Ramon Menendez Pidal. U
do 16. stoljeća, u kojima su opisivani do- žiži njegovog interesiranja osobito su bile
gađaji iz života kraljeva, plemića višeg veze između romansi koje su se pjevale u
i nižeg ranga (Hidalgosi) koji su čini- samoj Španiji, ali i onih koje je istraživao
li špansko više društvo, a često njihove na Balkanu, a posebno u Bosni. Na tu je
odnose s Jevrejima i Maranima. Te tvo- temu stvorio epohalno djelo Catalogo del
revine često imaju sretne, ali i poneke Romancero Judio-espanol. Romanse koje
nesretne završetke. Kao forma romanse, je otkrio van Španije, sefardske proveni-
najbliže su baladama pisanim u drugim jencije, nazvao je romances judios.
evropskim zemljama. Postoje i romanse
s biblijskim tekstovima. Ako govorimo o Od bosanskih Sefarda koji su se bavili
užoj postojbini romansi u Španiji, to su ovom materijom najistaknutiji su: filolog
svakako dvije poznate španske pokrajine: i hispanolog dr. Kalmi Baruh te dr. Mo-
Castilla la Mancha i Castilla la Vieja. U ric Levi, sarajevski nadrabin, a posebno
Bosni romancero đudeo-espanol ima svoju Luna Laura Papo-Bohoreta.
specifičnost što se jasno dijeli na romanse
i kantike (kantige). To su narodne tvore- Bečki doktorand dr. Kalmi Baruh u
vine koje su bile izražaj ljudske duše koje svojoj je doktorskoj disertaciji Die Laut-
prate reakciju na svaki važniji događaj u stand des Juden – spanischen in Bosnien, od-
životu sefardske porodice, a nekad i cijele branjenoj u Beču juna 1923. godine, te i
jevrejske zajednice. u mnogim člancima, raspravama, esejima
itd. objavljenim u sarajevskom Pregledu,
Za razliku od romansi, kantike su izra- godišnjaku “La Benevolencije” i “Potpo-
zito lirske pjesme. Interesantno je da je re” izdatom u Sarajevu i Beogradu l933.
bilo više verzija iste romanse, kao i kan- godine, kao i u nizu jevrejskih novina
tike koje opisuju određeni važan događaj. izašlih u skoro cijeloj Evropi u periodu
Iz tih se verzija tokom vremena izdvajaju između svjetskih ratova cjelovito i veoma
pojedini odlomci i čine nove romanse iz profesionalno pisao o ovoj temi.
kojih se poslije formiraju novi oblici na-
rodnog tradicionalnog pjevanja koji su SAČUVANO OD ZABORAVA
bazirani na individualnosti pjevača ili
instrumentalista koji su te pjevače pratili. Dr. Moric Levi u svom je kapitalnom
Pratnja je bila na početku jako skromna, djelu Die Sepharadim in Bosnien (Sefardi u
Bosni) detaljno opisao sve aspekte u histo-
riji Sefarda iz svakodnevnog, ali i kultur-
nog života, a posebno je bio pasionirani
STAV 13/12/2018 79
