Page 134 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

xususiyatiga ega. Tuproqning kapillyar yo‘llari orqali suv harakatining tezligi va
balandligi, uning mexanik tarkibi, strukturasi va qovushqoqligiga bog‘liq. Yirik
strukturali va qum tuproqlarda suv pastdan yuqoriga tez ko‘tarilsa ham,
strukturasiz tuproqlardagiga qaraganda baland ko‘tarilmaydi. Suvning maksimal
ko‘tarilishi (sizot suv sathidan
yuqorida) qumli tuproqlarda 0,5-0,7 m, qumoq tuproqlarda 2,5-3,0 m, og‘ir soz
tuproqlarda 4-6 m ni tashkil etadi. Tuproqning kapillyarlik xossasi o‘quv
laboratoriyasi sharoitida quyidagicha aniqlanadi (33- rasm).

32-rasm. Tuproqlarning suv 33-rasm. Qumli, strukturali va
o‘tkazish xossasini ko‘rsatuvchi strukturasiz turpoqlarning suv
diagramma: 1-qumli, 2-strukturali, 3- o‘tkazuvchanlik
strukturasiz tuproq xossasini ko‘rsatuvchi diagramma

Ish tartibi. Uzunligi 25-30 sm va diametri 2-3 sm bo‘lgan shisha silindrning
bir tomoniga filtr qog‘oz va uning ustidan doka bog‘lanadi. Filtr va dokaning
ortiqchasi qirqib tashlangach, kapillyarlik xossasi aniqlanmoqchi bo‘lgan
tuproqdan (qum, strukturali va strukturasiz) olib tayyorlab qo‘yilgan silindrga 20
sm qalinlikda yumshoq narsacha bir necha marta urib, zichlab joylashtiriladi.
So‘ngra silindrlar filtrli tomoni vannachalardagi suvga tegib turgan holatda
shtativga o‘rnatiladi.

Tajriba boshlangach vaqt belgilab quyiladi. Silindrlardagi har xil tuproqlarda
kapillyar suvnining ko‘tarilish tezligi va suv tuproqning ustki qavatiga qancha
vaqtda ko‘tarilganligini aniqlash bilan tuproqning kapillyarlik xossasi kuzatiladi.
Bu tajribani ham uch xil, ya’ni qum, strukturali va strukturasiz soz tuproqlar bilan
bir vaqtda o‘tkazib, natijasini diagrammada (34- rasm) ko‘rsatish tavsiya etiladi.

131