Page 129 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Analiz uchun tayyorlangan stakanlar nomerlanadi va ular suv bilan to'ldiriladi.
Suvni berish qum qatlami orqali amalga oshiriladi. So'ngra namlab undirilgan
chigit stakanga ekiladi. Chigitni qum qatlamining pastki qismiga qadaladi. So'ngra
stakanning ustki qismini kuchli qizib ketishdan saqlash maqsadida yupqa paxta
qatlami bilan berkitiladi. Stakanni to'qri tushadigan quyosh nuridan saqlash lozim.
Chigit ungach, har bir stakanda ikkitadan nihol qoldirib, yagana qilinadi, ertalab,
kechqurun suv quyib turiladi. Bu hol niholda to'rtinchi chinbarg paydo bo'lguncha
davom ettiriladi. Beshinchi chinbargning paydo bo'lishi bilan stakanchaga suv
berish batamom to'xtatiladi. Stakandagi tuproqning yuza qismi biroz namligini
yo'qotgandan so'ng uning yuzasiga mos holda qog’ozdan shakl kesiladi va
berkitiladi. So'ngra qog’ozning usti uncha - issiq bo'lmagan parafin va vazelin
(4:1) aralashmasi bilan berkitiladi. Havo almashinishini ta'minlash maqsadida
yuzasi nina bilan bir necha joyidan teshib qo'yiladi va stakanlar maxsus soya joyda
saqlanadi.
G’o'za navining keyingi rivojlanishi faqatgina stakanda mavjud bo'lgan
namlik hisobida bo'ladi. Parafinli qatlam mavjud namlikni fizik (tuproq yuzasidan)
parlanishdan saqlaydi. Vaqt o'tishi bilan stakandagi erkin, qulay suv jamharmasi
tamom bo'ladi. G’o'za nihollari barglari so'liy boshlaydi. Bu so'lish dastlab kunduz
kunlari davom etsada, kechasi yana g’o'za o'zining turgor holatini tiklaydi.
Keyinchalik g’o'zaning so'lishi kechasi ham davom etadi. Bu holat g’o'za niholi
hattoki, atmosferadagi nisbiy namlik 85-90% bo'lgan sharoitda ham o'zining
turgor holatini tiklay olmaydi. Bu vaqtda g’o'zaning so'lish namligi vujudga kelgan

hisoblanadi.
Shundan so'ng stakandagi namlikni aniqlashga kiritiladi. Buning uchun
stakandan g’o'za niholi yulib tashlanadi, uning yuzasidagi parafin aralashmasi
qum hamda stakanning uchdan bir qismi tuprog’i ham olib tashlanadi. Stakanda
qolgan tuproq katta qog’oz ustiga to'kiladi va undan namlikni aniqlash maqsadida
15-20 g o'rtacha namuna olinadi. Agarda katta tomirlar bo'lsa ular terib
tashlanadi. Namlikni aniqlash va hisoblash gigroskopik suvni aniqlash singari
bajariladi.
O'SN ni aniqlash 3-4 qayta takrorlanadi. Olingan ma'lumotlar tuproq
massasiga nisbatan % hisobida yoki kerak bo'lganda m hisobida har bir gektar
3
maydon uchun berish mumkin. O'simlikning so'lish namligini hisoblash yo'li bilan
aniqlash mumkin. Buning uchun MG ko'rsatkichdan foydanilgan har qanday xato
uning hayoti uchun xavf tuqdirishi mumkin. Ikkichidan, eksikatorda 10% li sulfat
kislota kontsentratsiyasi vujudga keltirilgan nisbiy namlik va harorat natijasida
o'zgarib turadi. Shuning uchun ham ba'zan bu metoddan cheklangan holda
foydalanib, A.V.Nikolaev metodiga murojat qilinadi.
A. V. Nikolaev metodida eksikatordagi 94-96% nisbiy namlik K 2S0 4
tuzining to'yintirnlgan eritmasi yordamida hosil qilinadi. Nisbiy namlik atrof
muqitning iqlim o'zgarishlari ta'sirida, deyarli o'zgarmaydi. Bu qulaylik mazkur
metodni keng qo'llashga sabab bo'ladi.
Kerakli asbob va reaktivlar: termostat, quritkich shisha stakancha,
analitik tarozi, eksikator, 10% li sulfat kislotasi, K 2S0 4 ning to'yingan eritmasi yoki
uning tuzi. 126