Page 125 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

D.G.VILENSKIY METODI ORQALI AGREGATNING SUVGA ChIDAMLI
HOLATINI ANIQLASh.

Mashg’ulotdan maqsad: Tuproqning agregatlik holatini o'rganish va
uning suvga chidamlilik darajasiga qarab baho berish tuproqning yog’in-sochin
suvlari ta'sirida yuvilish tezligini aniqlashda hamda ayrim agronomik tadbirlar
ishlab chiqishga yordam beradi. Bunday ma'lumotlar ayniqsa suqorilmay, faqat
yog’in-sochin suvlari yordamida dehqonchilik qilinayotgan bahorikor zona
tuproqlarini agronomik nuqtai nazardan baqolashda juda katta rol o'ynaydi.
Keyingi vaqtda dehqonchilikda sug’orishning yomg’irlatib usulidan
foydalanish tuproqning bu xususiyatini chuqur o'rganishni taqozo qiladi.
D. G. Vilenskiy metodining asosiy mohiyati ma'lum kattalikdagi** ayrim
olingan agregatni mikrobyuretka yordamida tomizilayotgan suv yordamida
yuvilishiga asoslangandir. Har bir agregatni yuvish uchun sarf bo'lgan suv
(millilitrda) mazkur tuproq agregatlarining suvga chidamlilik darajasidan darak
beradi. Ma'lumki, agarda agregat qancha mustahkam bo'lsa, uni yuvish uchun shu
qadar ko'p suv sarf bo'ladi.
Ishlash tartibi. Analiz uchun olib kelingan tuproqdan o'rtacha namuna olib
(50-100 g) teshiklari 5-3 yoki 2-3 mm li elakdan o'tkazamiz. So'ngra namunadan
50 dona agregat ajratib olinadi. Agregatlarni analiz qilishdan oldin mikrobyuretka
suv bilan to'ldiriladi. So'ngra agregatlar (har qaysisi alohida-alohida) oraliqi 1 mm
kenglikda qilib birlashtirilgan shisha tayoqchalar ustiga qo'yiladi va

mikrobyuretkadan sekundiga 2 tomchi suv tomizilib turiladi. Shisha tayoqchalar
bilan mikrobyuretka orasidagi masofa 5 sm bo'lishi kerak. Analiz shisha tayoqcha
ustiga qo'yilgan agregat tomizilayotgan suv yordamida uning 1 mm li oralig’idan
batamom yuvilib pastga o'tib ketishi bilan tamom bo'ladi. Agregatni yuvish uchun
sarf bo'lgan suv miqdori yozib boriladi (ml hisobida). Mana shu yo'l bilan
olingan 50 agregat, analiz qilpnadi. 50 agregatni yuvish uchun sarf bo'lgan suv
miqdori qo'shiladi va topilgan yig’indi 50 ga bo'linib, bir agregatni yuvish uchun
ketgan o'rtacha suv miqdori (ml da) topiladi.
Analiz uchun tarkibida eng ko'p miqdorda agregatlar bo'lgan tuproq
olinadi. (masalan, 5-3 yoki 2-3 mm li va q. k.). Buning uchun N.I. Savvinov
metodining ma'lumotiga (analizning birinchi qismi) murojat qilsa bo'ladi.
Ko'pincha suqoriladigan o'tloqi bo'z tuproqlarda 5-3 yoki 3-2 mm li agregatlar
ustunlik qiladi.

TUPROQLARNING MIKROAGREGAT TARKIBINI N.A. KAChINSKIY
USULI BILAN ANIQLASh.

Mashg’ulotdan maqsad: Tuproqning mikroagregatlik tarkibini
laboratoriya sharoitida aniqlash.
Tuproqdagi fizik jarayonlarni boshqarib borishda faqatgina tuproqning
makrostrukturasi muhim rol o'ynamasdan, balki uning mikrostrukturasi ham
muhim ahamiyatga ega. Masalan, Respublikamiz sharoitida tarqalgan bo'z
tuproqlarda mikrostruktura ustunlik 122 qiladi. Shuning uchun ham