Page 120 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

bo‘yicha quyidagi to‘rt kategoriyaga (Atterberg bo‘yicha) bo‘linadi:
Tuproq-gruntlar Plastiklik soni
Plastiklikligigi yuqori tuproq - gruntlar. . . . . . . . . . . . . . . . . >17
Plastik tuproq-gruntlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17-7
Plastikligi pasat tuproq - gruntlar . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .7-0
Plastiklik qobiliyati ifodalanmagan tuproq gruntlar.. .. .. . .. 0
Plastiklikning quyi chegarasi – bu mexanik ishlov berish mumkin
bo‘ladigan, tuproq namligining eng yuqori chegarasi yoki tuproqqa ishlov berish
uchun optimal namlikning yuqori me’yori. Namlik plastiklikning yuqori
chegarasidan oshganda tuproq oqish yon bag‘irlar bo‘ylab siljish qobiliyatiga ega
bo‘ladi. Shu bilan birga plastiklikning yuqori chegarasi, oquvchanlkining quyi
chegarasi ham hisoblanadi.

TUPROQ PLASTIKLIGINING YUQORI CHEGARASI YOKI
OQUVCHANLIGINING QUYI CHEGARASINI A.M.VASILYEV USULI
BO‘YICHA ANIQLASH
Ushbu usul metaldan yasalgan maxsus uchli konusning (sof og‘irligi 76 g)
tuproqdan tayyorlangan xamirsimon massaga 10 mm chuqurlikka kirishi va bu
tuproq massasining namligini aniqlashga asoslangan.
Ish tartibi. 1 mm li elakchadan o‘tkazilgan 15-20 gramm quruq tuproq
chinni kosachaga solinadi va quyuq pasta (xamir) holiga kelguncha, uzluksiz
aralashtirib turgan holda, asta-sekin suv quyib turiladi. So‘ngra quyuq pasta

maxsus diametri 4 sm, bo‘yi 2 smli alyumin stakanchaga, zich qilib to‘ldirib
joylashtiriladi, yuzasi temir yoki qattiq plastmassa shpateli bilan tekislanadi va
maxsus yog‘och supacha (podstavka) ustiga qo‘yiladi. Sirtiga biroz vazelin
surkalgan konus (ikkala barmoq bilan ushlab turilgan holda) tuproq yuzasiga olib
kelinadi. Konusning uchi tuproq yuzasiga tegishi bilan darhol barmoqlarni ochish
lozim. Agar konusning uchi 10 mm li chiziqqacha botsa analiz tamom bo‘lgan
hisoblanadi. Yani bu tuproq namligi plastiklikning quyi chegarasiga teng
ekanligini ko‘rsatadi. Bordiyu, konusning o‘tkir uchi bu jarayonda belgilangan 10
mm li chiziqdan o‘tib ketsa, unda xamirsimon massadan biroz namlikni parlatish
yoki biroz quruq tuproq qo‘shish lozim, agarda 10 mm li chiziqqa yetmasa, unga
bir oz suv qo‘shiladi (29-rasm).
Shundan so‘ng darhol tuproq massasidan uning namligini aniqlash uchun
namuna olinadi. Namlikni aniqlash va hisoblash gigroskopik namni o‘rganish
tartibida olib boriladi.

Analiz 3-4 marta takrorlanadi. Olingan ma’lumotlar absolyut quruq tuproq
massasiga nisbatan foiz hisobida beriladi va bu ko‘rsatkich tuproq plastikligining
yuqori chegarasi yoki oquvchanligining quyi chegarasi deb hisoblanadi.

117