Page 116 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

m  100
−
A= 100 w , bu yerda,
.
t - analiz bajarilayotgan sharoitdagi tuproq og’irligi, g hisobida
w - gigroskopik namlik, % hisobida.
Analiz ma'lumotlarini quyidagi jadvalga yozish tavsiya etiladi.

30-jadval

Tuproq Chuqurligi, Piknometr Namuna Piknometr og’irligi(g) Tuproqni
kesmasi (sm) nomeri oqirligi, solishtirma
nomeri, № (g) Suv b-n, Suv va massasi
3
№ A B tup. b-n, (g/sm )
C

Yuqorida bayon etilgan tuproq qattiq fazasini aniqlashga doir bo'lgan metod
sho'rlanmagan tuproqlar uchun qo'llaniladi. Biroq sho'rlangan tuproqlar uchun bu
metodni qo'llash mumkin emas. Sho'rlangan tuproqlarning solishtirma massasini
aniqlash uchun suv o'rniga inert eritmalar-kerosin, benzin, toluol va boshqalar
ishlatiladi. Inert eritmalar tuproqni yaxshi namlasada, uning tarkibidagi tuzlarni
eritmaydi.
Tuproq tarkibidagi tuzlar ham doimiy bo'lmasada tuproq mineral qismini
tashkil etadi. Shuning uchun ham tuzlarni erimagan holda saqlab qolish va uni
solishtirma massasini aniqlash muhim ahamiyatga ega.
Aniqlash metodi. Maydalangan tuproqdan teshiklari 1 mm elakchadan
taxmiman 10-15 gramm elab olib oldindan tayyorlangan (og’irligi aniq bo'lishi
shart emas) byuksga yoki alyuminiy stakanchaga solib, 100-105°С termostatga
qo'yiladi va 4-6 soat davomida qizdiriladi so'ngra uni eksikatorda uy
temperaturasigacha sovitib analitik tarozida o'lchanadi va nomerlangan
piknometrga solinadi (piknometrlarni albatta probkalari bo'lishi kerak) va yana
qayta analitik tarozida tortiladi va uning ustiga 5-10 mm inert eritma quyiladi va
ertagacha qoldiriladi. So'ngra piknometr bir soat davomida vakuum-apparat ichida
saqlanadi. Belgilangan vaqt o'tishi bilan piknometr olinadi inert eritma bilan
bo’g’zidagi chiziqigacha to'ldiriladi va o'lchanadi. Inert eritma toza bo'lishi kerak.
Agarda inert eritmaning solishtirma massasi noma'lum bo'lsa, uni aniqlash
kerak. Buning uchun piknometr shu inert eritma bilan to'ldiriladi va o'lchanadi.
Eritma og’irligini uning hajmiga bo'lish orqali eritmaning solishtirma massasi
topiladi.
Solishtirma massani topish vaqtida temperatura sharoitiga alohida e'tibor
berish zarur. Inert eritmalar yordamida solishtirma massasi topish formulasi va
uning yozish tartibi solishtirma massani suv yordamida topish tartibidagidek olib
boriladi.
Tuproqning hajm massasini aniqlash odatda dala sharoitida tuproq
qatlamlarini buzmagan holda aniqlanadi. (hajm massani aniqlashning biror-bir
ixchamlashtirilgan laboratoriya 113 metodi mavjud bo'lmaganligi uchun