Page 101 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Sirkon
Sfen - CaTi[SiO4]O. Yunoncha «sfen» - nona ma’nosini bildiradi.

Tarkibida SaO - 28,6%,T i02 - 40,8%, Si02 - 0,6%, bundan tashqari FeO - 6%

gacha, MnO - 3% gacha, (U,Se)20 3 - 12% gacha aralashmalar borligi aniqlangan.

U monoklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi rombo-prizmatik, kristallarining

ko‘ndalang kesimi ponaga o‘xshash, ba’zan tabletkasimon. Sfenning rangi sariq,

ko‘ngir, yashil, ba’zan qora, pushti yoki kizil bo‘ladi. Yaltirashi olmosdek,

yoglangandek, qattikdigi 5-6, solishtirma ogirligi 3,2- 3,5, aniqlash belgisi sargish-

ko‘ng‘ir rangi va ponasimon shakli bilan ajraladi. U qizdirilgan NS1, H 2SO 4

kislotalarida Sa sulfat tuzi hosil qilib, butunlay parchalanadi. Sfen ikkinchi darajali

mineral sifatida ishqorli va nordon o‘rta intruziv jinslarda dala shpatlari.

nefelin. zgirin, sirkon, apatit va boshka minerallar bilan bir assotsiatsiyalarda

uchraydi. Biroq uning yirik kristallari ishkorli pegmatitlarda bo‘ladi. U ba’zan

metamorfik jinslar (gneyslar, kristallik slaneslar, amfibolit) uchun xos mineral

holida yuzaga keladi.

Sfen

Topaz - Al[SiO4](F2OH)2. Nomi Qizil dengizdagi Topazos

orolidankelib chiqqan. Tarkibida A1 2O 3 - 62,0-48,2%, SiO 2 3-28,2%, F - 13-

20,4%. N 2O - 2,45% gacha. U rombik singoniyali, uning yaxshi kristallari

kam uchraydi, faqat bo‘shliqlarda topiladi. Topazning yirik kristallari 25-32 kg

pegmatitlarda topilgan (30-rasm). U ko‘pincha pinakoid, dipiramidalar va

boshqa shakllari ko‘proq uchraydigan prizmatik kiyofalarda mavjud. U rangsiz,

ba’zan och sarik, somon sariq va och havo rang, och pushti, kamdan-kam och

kizil tuslarda bo‘ladi. Yaltirashi shishadek; qattiqdigi 8. Uning solishtirma

og‘irligi 3,5-3,57. Topaz nordon intruziv jinslarda ikkinchi darajali mineral; ammo