Page 242 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

242  Ñòa chí Quaûng Yeân

Thời Tây Hán, nước Âu Lạc được chia làm 3 quận thuộc châu Giao Chỉ (Giao Châu).
Đứng đầu châu là Thứ sử, phụ trách toàn bộ công việc của các quận. Mỗi quận đứng
đầu là 1 viên Thái thú và 1 viên Đô úy, phụ trách về dân sự và quân sự. Dưới quận là
huyện. Trong thời kỳ này, mặc dù trên danh nghĩa chính quyền đô hộ đã đặt ra chế độ
quận, huyện để thống trị nước ta, song trên thực tế từ cấp huyện trở xuống, Nhà Hán
vẫn duy trì chế độ Lạc hầu, Lạc tướng, Bồ chính... để cai quản người dân. Sự thay đổi
chỉ là hình thức ở chỗ, các bộ lạc được đổi thành huyện, các Lạc tướng được mang danh
Huyện lệnh với “ấn đồng tua xanh”.

Thời Đông Hán, sau khi lật đổ chính quyền tự chủ của Hai Bà Trưng, Mã Viện tiến
hành một số cải cách về chính trị. Quyền lực ở Giao Châu vẫn do một viên Thứ sử đứng
đầu. Giúp việc cho Thứ sử có quan lại tòng sự. Đứng đầu quận là một viên Thái thú,
kiêm cả việc chính quyền và quân sự. Bên cạnh Thái thú có các quan chuyên trách trông
coi các mặt về kinh tế và xã hội như Thiết quan (trông coi việc về kim khí như khai thác
hoặc chế tạo công cụ đồng, sắt), Công quan (trông coi các công việc về thủ công nghiệp),
hay Thủy quan (trông coi các nghề thủy sản). Ở cấp huyện, danh hiệu Lạc tướng bị xóa
bỏ hoàn toàn, chế độ Huyện lệnh bị bãi bỏ, thay vào đó là chức Lệnh trưởng do quan lại
người Trung Hoa được triều đình phương Bắc bổ nhiệm, rất ít người Việt được sử dụng.
Chức Đô úy chuyên coi việc quân sự cũng bị bãi bỏ. Như vậy, chính quyền đô hộ ở giai
đoạn này không chỉ dừng lại ở cấp quận như trước kia mà đã với tới cấp huyện.

Từ thời Đông Hán đến Lục triều (Ngô, Tấn, Tống, Tề, Lương, Trần), Giao Châu đối
với các triều đại phong kiến phương Bắc chỉ là miền “ngoại địa”, bị ràng buộc yếu ớt bởi
chính quyền Trung ương. Sự lỏng lẻo trong quan hệ với chính quyền Giao Châu khiến
tình hình chính trị ở đây trở nên bất ổn bởi sự tranh giành quyền lực giữa các Thái
thú đã có thế lực với các Thứ sử do triều đình cử đến. Tình trạng tranh chấp quyền lực
này dẫn đến việc chính quyền đô hộ nhiều khi phải chấp nhận trao quyền cai quản cho
những kẻ mạnh nhất. Hơn nữa, các Thứ sử ở Giao Châu có toàn quyền cai quản theo
chế độ cát cứ .
(1)
Đến thời Nhà Tùy, đơn vị hành chính được chia thành các quận. Năm 618, Nhà
Đường lật đổ Nhà Tùy, chia đất Giao Châu làm 12 châu, 59 huyện, các châu đều đặt
chức Thứ sử. Trong giai đoạn này, Nhà Đường đã mở rộng sự cai trị xuống bên dưới cấp
huyện. Bên dưới huyện là hương, được chia thành đại hương và tiểu hương. Tiểu hương
từ 70 đến 150 hộ, đại hương từ 150 đến 540 hộ. Dưới hương là xã. Tiểu xã từ 10 đến 30
hộ, đại xã từ 40 đến 60 hộ. Đối với những vùng thượng du, Nhà Đường đặt ra các châu
cơ mi (ràng buộc lỏng lẻo). Năm 679, Nhà Đường đổi Giao Châu làm An Nam Đô hộ phủ
để khống chế nước ta và các nước phương Nam. An Nam Đô hộ phủ là một tổ chức chính
quyền, mà quyền hạn rất lớn; lúc đầu phụ thuộc vào chính quyền Trung ương, nhưng
sau phụ thuộc vào Tiết độ sứ Lĩnh Nam (trị sở Quảng Châu) được đặt vào năm 757 . Về
(2)
chức vụ và trách nhiệm của An Nam Đô hộ phủ: Thống quán các phiên, gồm các việc vỗ
về, đánh dẹp, thưởng công, phạt tội, quyết định chung các việc trong phủ.

(1) Xem Vũ Duy Mền (Chủ biên): Lịch sử Việt Nam, tập 1, sđd, tr.238-239.
(2) Xem Vũ Duy Mền (Chủ biên): Lịch sử Việt Nam, tập 1, sđd, tr.351.