Page 724 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

724  Ñòa chí Quaûng Yeân

chặt chẽ, đúng quy cách. Tích truyện trong tuồng thường lấy trong sử sách Trung Quốc
như: Tam Quốc, Sơn Hậu, Phụng Nghi Đình... Tuồng đồ là loại hình tuồng mang đậm
sắc thái dân gian, hướng về sinh hoạt và châm biếm xã hội, giàu yếu tố hài hước như các
vở: Nghêu - Sò - Ốc - Hến, Phạm Tải - Ngọc Hoa, Phạm Công - Cúc Hoa... Điều đặc biệt
là phần lớn các gánh hát tại vùng Hà Nam đều có khả năng diễn cả chèo và tuồng để
phục vụ theo sở thích của khán giả từng địa phương. Các vở Lục Vân Tiên, Kiều, Phạm
Công - Cúc Hoa là những vở thường được diễn ở cả hai thể loại . Việc thay đổi giữa thể
(1)
loại chèo và tuồng đòi hỏi các nghệ nhân phải linh hoạt thay đổi cách diễn và hóa trang
mang lại sự đa dạng về màu sắc nghệ thuật.
Ngôn ngữ hình thể cùng với cách hóa trang của các nghệ nhân trong tuồng là một
phần quan trọng nhằm diễn tả hành động và tính cách nhân vật. Các màu sắc hóa trang
nhân vật có những quy định cụ thể: phần nền da màu trắng là người trong sáng, nhân

hậu; màu đỏ son chỉ người anh hùng, trí dũng; màu xanh ám chỉ người mưu mô, xảo
quyệt... Trong biểu diễn tuồng, các nghệ nhân thường mặc áo giáp, áo thụng, đai lưng
và cầm các đạo cụ như: kiếm, đao, thương, cờ, quạt, roi ngựa...

Âm nhạc tuồng vừa khai thác vốn âm nhạc dân gian, vừa khai thác lễ nhạc. Âm nhạc
có nguyên tắc chung gọi là “lề lối”, ví dụ như trống làm nhiệm vụ dẫn dắt, tiếp đến là
nhạc diễn tấu rồi mới đến phần nói hoặc hát của diễn viên. Mỗi âm thanh của tiếng
trống đều theo quy tắc tượng trưng cho khen, chê, thưởng, phạt.
Hiện nay, những gánh hát trên địa bàn thị xã Quảng Yên không còn nữa, nhưng
đối với người dân địa phương, tuồng vẫn là một món ăn tinh thần không thể thiếu,
một trong những tiết mục đặc sắc được đón chờ mỗi dịp liên hoan văn nghệ, hội hè,
đình đám.

III. Văn học viết

Kế thừa những tinh hoa của văn học dân gian, văn học viết là những sáng tác bằng
chữ viết, mang đậm dấu ấn riêng của tác giả. Dù ra đời muộn nhưng đây là bộ phận văn
học chủ đạo hiện nay.

1. Văn học viết thời trung đại (từ đầu thế kỷ X - thế kỷ XIX)

Văn học viết Việt Nam nói chung và văn học viết Quảng Yên nói riêng chủ yếu được
hình thành từ đầu thế kỷ X, chịu ảnh hưởng của văn học và văn hóa Trung Hoa. Phần
lớn các sáng tác đều được viết bằng chữ Hán, theo các thể loại của văn học Hán như:
thơ Đường, tiểu thuyết chương hồi, các thể loại cáo, hịch, ngâm khúc, ký sự. Từ thế kỷ
XVIII - XIX, những sáng tác viết bằng chữ Nôm phát triển rực rỡ với sự xuất hiện của
nhiều thể loại như tùy bút, tiểu thuyết chương hồi, ký.

Tại Quảng Yên, văn học viết thời trung đại không phải là một quá trình văn học liên
tục, mà là những thành tựu đứt đoạn về thời gian: nở rộ ở thời Trần và quãng đầu thời
Hậu Lê, nhiều thế kỷ khác không có hoặc có ít tác giả và tác phẩm, nhưng chưa thật sự
nổi bật.

(1) Xem Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh: Địa chí Quảng Ninh, tập 2, sđd, tr.310.