Page 250 - 206206ebbd60d49765e8b3fbf5adc1e6_1_tmp
P. 250
của đời sống xã hội Việt Nam lắm. Ở đây chúng ta có thể chọn
lựa một lãnh vực thuộc về “văn hóa y phục” để thấy tác động
của chính trị lên cách ăn mặc như thế nào? Từ trước trong
xã hội Việt Nam ở miền Bắc vì chịu ảnh hưởng cách ăn mặc
của Trung Hoa, đàn bà thường mặc váy. Từ năm 1744, chúa
Nguyễn Phúc Khoát lên ngôi Vương, tức Võ Vương, đã cho
thay đổi phẩm phục quan lại, còn chú trọng thay đổi y phục
của dân chúng, điển hình là dân Đàng Trong đã bỏ “váy” để
mặc “quần”. Qua năm Kỷ Hợi (1829), vua Minh Mạng ban
hành chiếu chỉ cấm dân miền Bắc không được mặc váy, phải
mặc quần như dân Đàng Trong, cho nên mới có câu ca dao:
Tháng Tám có chiếu Vua ra,
Cấm quần không đáy người ta hãi hung.
Không đi thì chợ không đông,
Đi thì phải lột quần chồng, sao đang?
(Võ Hương An, “Từ điển nhà Nguyễn”, Tập II, tái bản lần
thứ 1 (2014), nxb Nam Việt, CA, tr. 286, 287)
Một ví dụ khác, xã hội Việt Nam thời trước, đàn ông
thường mặc áo dài, khăn đóng, để râu và búi tóc, nhưng từ
ngày người Pháp đến đô hộ vào cuối thế kỷ thứ 19, đầu thế
kỷ 20 thì thanh niên thường cắt tóc ngắn, mặt quần short, bỏ
áo vô quần, đi xăng đan hay đi giày, thay vì đi guốc mộc như
trước (xin xem thêm Đào Duy Anh, “Việt Nam Văn Hóa Sử
Cương”, nxb Bốn Phương, tái bản 1951, không thấy đề nơi
xuất bản). Ngay sau ngày 30/04/1975, khi Cộng Sản chiếm
đóng miền Nam, họ ra lệnh cho giới phụ nữ không được mặc
áo dài, chỉ mặc quần dài đen và áo bà ba, ngay cả các giáo viên
cũng không được ăn mặc theo kiểu của chế độ miền Nam. Sau
này dần dà, đến 13 năm sau (1988), dân chúng tự động thay
đổi lại cách ăn mặc như trước và đã lôi kéo luôn dân miền Bắc
ăn mặc theo lối miền Nam.
NDL: Có khi nào thay đổi chế độ chính trị mà văn hóa không bị
ảnh hưởng không?
LDC: (5 phút) Tùy chúng ta đề cập đến dạng văn hóa
nào hay nói đúng hơn ta giới hạn nghĩa rộng của “văn hóa”
lại. Chẳng hạn có thể nói đến từ “văn hóa chính trị” (political
culture), hay “văn hóa ẩm thực”, “văn hóa giải trí”, “văn hóa
Lê Đình Cai - Ký sự Khúc Quanh Định Mệnh - 249
