Page 253 - 206206ebbd60d49765e8b3fbf5adc1e6_1_tmp

cách Âu Châu (Enlightenment Movement) thế kỷ thứ 18. Ông
có câu nói bất hủ: “I may disagree with what you have to say,
but I shall defend, to the death, your right to say it.”
Chế độ thực dân Pháp đã sử dụng chữ quốc ngữ theo
mẫu tự Latin, chứ không còn lối chữ tượng hình trong tiếng
Hán, tiếng Nôm. Giới thanh niên Âu Hóa ít còn gần gũi với
thơ bảy chữ của Bà Huyện Thanh Quan:
“Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, rợ mấy nhà”
hay song thất lục bát của bà Đoàn Thị Điểm trong Chinh
Phụ Ngâm:
“Trống tràng thành lung lay bóng nguyệt,
Khói cam tuyền mờ mịt thức mây.
Chín tầng gươm báu trao tay,
Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh…”
mà bắt đầu làm quen với thơ mới tự do, không gò bó như
trước. Tờ “Đông Dương tạp chí”, “Nam Phong tạp chí”… với
sự cổ võ rộng rãi của tư tưởng mới thuộc Tây Phương, tiểu
thuyết “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố chỉ trích cái hũ lậu của xã hội
cũ, “Đoạn Tuyệt” của Nhất Linh kêu gọi đổi mới trong quan
hệ nam nữ. “Tứ đức, tam tòng”, “tam cương, ngũ thường”
bây giờ phải quan niệm lại với sự giải phóng giới phụ nữ. Sự
ly dị vợ chồng, nay không còn là điều cấm kỵ. Nói tóm lại
phong tục tập quán dưới thời đô hộ của Trung Hoa mặc dù ăn
sâu mọc rễ trong xã hội Việt Nam ngày trước, nay với luồng
gió mới của văn minh Tây Phương đã làm bật gốc cái xã hội
đóng kín thời xưa.

NDL: Về Phương diện tư tưởng thì sao? Chế độ nào đã làm
thay đổi cách suy tư của người Việt?
LDC: (7 phút) Khi Pháp đến đô hộ nước ta từ giữa thế kỷ
thứ 19 đến 20, họ đã khiến xã hội Việt Nam thay đổi tận gốc
rễ về phong tục tập quán như đã đề cập vừa rồi, nhưng về
phương diện tư tưởng phải nói là một cuộc cách mạng thực
sự làm thay đổi cái học cũ và cái học mới. Chính phủ bảo hộ
(Pháp) đã bãi bỏ lối thi cử của triều đình nhà Nguyễn ở Nam

252 - Ký sự Khúc Quanh Định Mệnh - Lê Đình Cai