Page 166 - Thai Heritage from Space_ebook

๐
20 37’ N เวียง “สันมะนะ-กาหลง”
๐
100 22’ E
แหล่งเครื่องถ้วยดินเผาล้านนา
“เวียงสันมะนะ” และ “เวียงกาหลง” เป็นชื่อตั้งขึ้นตามชื่อชุมชนปัจจุบัน
ที่ส�ารวจพบก�าแพงเมือง-คูเมือง ปรากฏเด่นชัดในรูปถ่ายทางอากาศในท้องที่
อ�าเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย ทั้งสองเมืองมีรูปแบบเป็นเมืองป้อมภูเขา
ตั้งอยู่บนเนินชิดขอบที่ราบลานตะพักสองฝั่งแม่น�้าลาวห่างกันเพียง ๔ กิโลเมตร
แม่น�้าลาวไหลลงสู่แม่น�้ากกไหลผ่านเมืองเชียงรายไปออกแม่น�้าโขงที่เวียงปรึกษา
อ�าเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย เป็นการตั้งถิ่นฐานแบบเมืองพี่เมืองน้อง
มีพื้นที่ท�านาในบริเวณที่ราบตอนบนต้นแม่น�้าลาว เป็นลักษณะนาเหมืองนาฝาย
ที่เป็นระบบใช้ร่วมกัน มีเส้นทางคมนาคมตัดผ่านทิวเขาผีปันน�้าสู่แอ่งที่ราบ
เมืองเชียงใหม่ ทางตะวันตก และมีเส้นทางผ่านลุ่มน�้าวังไปทางตะวันออก
ติดต่อถึงกว๊านพะเยา ระยะทางจากเวียงกาหลงประมาณ ๕๖ กิโลเมตร ชุมชน
โบราณเวียงกาหลงเริ่มท�าการขุดส�ารวจตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยพระยา
พระรามนคร (สวัสดิ์ มหากายี) ได้ส�ารวจพบเตาเผาและเครื่องถ้วยจ�านวนมาก
ในบริเวณป่ากาหลง หมู่บ้านป่าส้าน ต�าบลเวียงกาหลง และเรียกชื่อเตาเผาและ
เครื่องถ้วยนี้ว่า “เตากาหลงและเครื่องถ้วยกาหลง” ซึ่งก�าหนดอายุไว้ในพุทธ
ศตวรรษที่ ๑๙ - ๒๑ ได้รับการยอมรับว่าเป็นสุดยอดของเครื่องปั้นล้านนา
เวียง
“สันมะนะ - กำหลง” ที่มีพัฒนาการสูงสุดและมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ทั้งลวดลาย เนื้อดิน รูปทรง และ
เทคนิคการเคลือบ

18 53’ N
๐
98 36’ E เวียงสันมะนะ
๐
“เวียงสันมะนะ” มีก�าแพงเมือง - คูเมืองสร้างบนขอบเนิน พื้นที่
สันมะนะ 19 � 12’ N ลอนลาดสองเนิน ระหว่างเนิน มีคูขุดเชื่อมต่อถึงกัน บางส่วนท�าหน้าที่เป็นเขื่อน
อ�าเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย 99 � 30’ E
กักเก็บน�้าใช้ประโยชน์ภายในเมือง เนินด้านทิศเหนือเรียกว่า “เวียงน้อย” สร้างขึ้นก่อน
เนินด้านทิศใต้เรียกว่า “เวียงป่าบงหลวง” หรือ “เวียงหลวง” มีขนาดใหญ่กว่า
สร้างขึ้นภายหลัง ก�าแพงเมือง-คูเมืองสร้างเป็นแบบ “พัฒนาการเมืองป้อมภูเขา”
คูเมืองขุดลึกล้อมรอบบริเวณขอบเนินใช้ประโยชน์ในการป้องกัน แบ่งพื้นที่
ออกเป็นส่วน ๆ และขยายพื้นที่เมืองลงมาตามลาดเนินซึ่งใช้พื้นที่สร้าง
เป็นที่อยู่อาศัยจนจรดพื้นที่ราบท�านา ระหว่างเนินเวียงหลวงและเวียงน้อย
เป็นหุบเนิน พบหลักฐานคันดินเป็นเขื่อนเชื่อมระหว่างเนินปิดกั้นกักเก็บน�้า
สร้างขึ้นในอดีต ปัจจุบันได้บูรณะเป็นเขื่อนกักเก็บน�้าใช้ประโยชน์ส�าหรับ
ชุมชน เป็นตัวอย่างการพัฒนาท้องถิ่นที่ส่งผลถึงการอนุรักษ์ภูมิปัญญา
การบริหารจัดการน�้าในอดีตที่เห็นได้อย่างชัดเจนในภาพ

เวียงกาหลง
“เวียงกาหลง” ตั้งอยู่บนเนินที่เป็นสันปันน�้ากั้นระหว่างลุ่มน�้าวังทาง
ตะวันออกและลุ่มแม่น�้าลาวทางตะวันตก ก�าแพงเมือง-คูเมืองขุดล้อมรอบ
เนินที่เป็นสันปันน�้า มีลักษณะเป็นแบบเมืองป้อมภูเขา ก�าแพงเมือง-คูเมือง
ขุดลึกเป็นแนวไปตามขอบเนินล้อมรอบบริเวณยอดเนินใช้ประโยชน์
ในการป้องกัน การตั้งถิ่นฐานเริ่มต้นทางด้านทิศใต้ขุดคูล้อมรอบบริเวณ
ต่อเนื่องกันเป็นส่วนๆ ปัจจุบันเป็นที่ตั้งวัดเวียงกาหลง ภายหลังได้ขยายพื้นที่
เพิ่มขึ้น โดยขุดคูล้อมรอบบริเวณขอบเนินเป็นคูชั้นเดียวคันดิน ๒ ข้าง และ
โอบล้อมก�าแพงเมือง-คูเมืองด้านทิศใต้ของส่วนแรกจนมีแนวคูซ้อนกัน ๓ ชั้น
ภายหลังสุดได้ขยายส่วนของตัวเมืองด้านเหนือจนเป็นเมืองใหญ่คลุมพื้นที่

N ประมาณ ๓๕๐ ไร่ โดยมีแนวก�าแพงเมือง-คูเมืองด้านตะวันออกยาวไปตาม
แนวสันปันน�้า อยู่ในเขตการปกครองเทศบาลต�าบลเวียงกาหลง จังหวัดเชียงราย
ในต�านานเมืองน่านกล่าวถึงเจ้ากรุงจีนทวงบรรณาการเป็นเครื่องถ้วยจาก
19 � 11’ N 200 m. “เมืองแช่สัก” โดยระบุชนิดเครื่องถ้วยมีลักษณะเหมือนกับที่ผลิตได้ที่
99 � 29’ E © CNES_2009
เวียงกาหลง ท�าให้คิดว่าเมืองแช่สักในต�านาน อาจหมายถึงเวียงกาหลงแห่งนี้

152 152 l