Page 5 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

tarkibiga qiyosiy ta’rif berish hamda tuproqning shoʻrlanish darajasini aniqlash
uchun foydalaniliadi.

Suvda eriydigan tuzlardan tuproqlarda eng ko‘p uchraydiganlari va oson
eriydiganlari kalsiy, magniy, natriy va kaliy sulfatlar, xloridlar va bikorbonatlaridir
(NaCl, Na 2SO 4, NaHCO 3, Na 2CO 3, Na 2SO 4, CaCl 2, MgSO 4, MgCl 2). Suvli so‘rim
usuli tuproqni suv bilan aralashtirib qisqa muddatli ishlov berish va so‘ngra bu
suyuqlikni filtrlashdan iborat, ya’ni 1 mm li elakchadan o‘tkazilgan tuproqdan
analitik tarozida 50 g o‘lchab olib, 500 ml shisha idishga solinadi va ustiga 250 ml
(tuproqqa nisbatan 5 marta ko‘p) distillangan suv quyiladi. Idishning og‘zi shisha
yoki rezina probka bilan berkitiladi va 5 minut yaxshilab chayqatiladi. So‘ngra u
qalin burma filtr orqali ikkinchi kolbaga suziladi. Bu suzib olingan eritma suvli
so‘rim deyiladi. Ushbu suvli so‘rim tarkibidan odatda quruq qoldiq, umumiy
-
--
ishqoriylik, normal karbonatlar va bikorbonatlar ta’siridagi ishqoriylik, Cl , SO 4 ,
+
++
++
+
Ca , Mg , K , Na ni, suvda eriydigan chirindi miqdorini, ba’zan esa nitratlar,
nitritlar va boshqa birikmalar aniqlanadi.
++
- -
-
Bunda, asosan, quruq qoldiq, suvda eriydigan tuzlar HCO 3 , Cl , SO 4 , Ca ,
-
++
Mg ionlarining umumiy miqdorlari aniqlanib, anion va kationlar natijasi foiz va
milliekvivalent hisobiga aylantiriladi hamda tuproqning Shoʻrlanish darajasi va
tiplari aniqlanadi (1-jadval).
1-jadval
Sug‘oriladigan o‘tloqi allyuvial tuproqlari suvli so‘rim tarkibi

Kesma № CHuqurlik, sm Quruq qoldiq,% NSO3 - Cl - SO4 -- Ca ++ Mg ++ anion-kation Na + Komponentlar yig‘indisi,% Shoʻrlanish tipi

mg.ek
v %
0-38 0,510 0,021 0,157 0,125 0,100 0,024 7,37 0,41 0,009 0,436 s-x-m-k
0,34 4,43 2,60 4,99 1,97 6,96
38-62 0,640 0,021 0,091 0,29 0,075 0,021 8,95 3,48 0,080 0,578 x-s-n-k
0,34 2,57 6,03 3,74 1,73 5,47
62-85 0,220 0,024 0,056 0,062 0,015 0,012 3,26 1,53 0,035 0,204 s-x-m-n
8 0,39 1,58 1,29 0,75 0,99 1,74
85-108 0,200 0,024 0,068 0,038 0,020 0,015 3,10 0,87 0,020 0,185 s-x-k-m
0,39 1,92 0,79 1,00 1,23 2,23
108-165 0,130 0,018 0,025 0,035 0,015 0,009 1,73 0,24 0,006 0,108 x-s-k-n
0,30 0,71 0,73 0,75 0,74 1,49
0-34 3,140 0,015 0,662 1,310 0,215 0,098 46,18 27,39 0,630 2,930 x-s-k-n
0,25 18,68 27,26 10,73 8,06 18,79
12
34-45 1,420 0,015 0,077 0,840 0,230 0,030 19,90 5,95 0,137 1,329 s-n-m-k
0,25 2,17 17,48 11,48 2,47 13,95
45-93 0,235 0,027 0,045 0,080 0,025 0,012 3,38 1,14 0,026 0,215 x-s-n-k
0,44 1,27 1,66 1,25 0,99 2,23
93-125 0,270 0,021 0,052 0,105 0,030 0,012 4,00 1,51 0,035 0,255 x-s-k-n
0,34 1,47 2,19 1,50 0,99 2,48
125-150 1,160 0,024 0,056 0,665 0,155 0,03 15,81 5,61 0,129 1,059 s-n-m-k
0,39 1,58 13,84 7,73 2,47 10,20