Page 52 - Safarova N., Safarov B. paxtachilikda agrokimyo o'quv qo'llanma

TIG’IZ 12,2 10,7

Chirish darajasiga qarab go‘ngning quyidagi turlari farq qilinadi. Yangi
go‘ng biroz chirigan (somon rangini va pishiqligini to‘la saqlagan bo‘ladi), chala
chirigan (somon to‘q chigarrang va osongina uvalanadigan bo‘ladi), chirigan
(somon to‘la parchalangan, go‘ng qora rangli yopishqoq massaga o‘xshash va
chirindiga to‘la aylangan go‘ng) va g‘ovak tuproqsimon massa bo‘ladi.
Go‘ng parchalanish darajasi oshgan sari uning massasi ham yangi go‘ng
massasiga qaraganda ancha engil bo‘lib qoladi, lekin tarkibidagi azot, fosfor va
kaliyning foiz miqdori ortadi.
13-jadval

Go‘ngni parchalanish darajasiga bog‘liq holdagi tarkibi %
Ko‘rsatkichlar Go‘ng
Yangisi Chala chirigan Chirigan Chirindi
Tarkibidagi azot 0,52 0,60 0,66 0,73
Tarkibidagi fosfor 0,31 0,38 0,43 0,48
Tarkibidagi kaliy 0,60 0,64 0,72 0,84
Go‘ng massasini - 15-30 50 atrofida 65-75
yangi go‘ng
massasiga nisbatan
yo‘qolishi

3. Dalaga solish uchun tayyorlangan go‘nglarning maxsus go‘ng sochadigan
mashina yordamida bir tekis qilib sochib chiqiladi. Solingan go‘ng tezda tuproqqa
aralashtirib haydab yuborilishi lozim. Yerni shudgorlamay tuproq yuzida
qoldirilgango‘ng bir kundayoq ko‘p miqdorda ammiakli azotni yo‘qotishiga va
go‘ngni samaradorligini pasayishiga olib keladi.
Go‘ngni samaradorligi ko‘p jihatdan tuproq bilan aralashi darajasiga bog‘liq.
Kuzgi shudgor ostigak solingan go‘ng xo‘jalikdagi mavjud sharoitlardan kelib
chiqqan holda 15-30 sm chuqurlikda ko‘milishi lozim. Nam yetarli tuproqlarda
go‘ng nisbatan yuza ko‘milsa parchalanish jarayoni jadal, o‘ta nam tuproqlarda
juda chuqur qatlamlarga solinsa, aeratsiyaning sustlashishi sababli chirish juda
sekin ketadi. Qurg‘oqchil sharoitda go‘ng tuproqning yuza qatlamlarida qolib
ketsa, tuproqlarning jadalroq suvsizlanishi kuzatiladi. Og‘ir tuproqlarga go‘ng
yuzaroq, yengil tuproqlarga esa aksincha chuqurroq ko‘miladi.
Go‘ng hisobiga olinadigan qo‘shimcha hosilni 100% desak uning 20-40%
birinchi yilgi ekindan, qolgan 60-80% keyingi yillarda yetishtiriladigan ekinlardan
olinadi. Go‘ngning ta’sir muddati birinchi navbatda tuproqning mexanikaviy
tarkibi bilan bog‘liq. Og‘ir tuproqlarga solingan go‘ng 4-5 yil davomida o‘z ta’sir
kuchini saqlab tursa, yengil mexanikaviy tarkibli tuproqlarda ancha tez
parchalanadi.
Respublikamiz tuproqlarining yarmidan ko‘pi turli darajada sho‘rlangan.
Bunday maydonlarda tuproq sho‘rini yuvmay turib paxtadan yuqori hosil olib
bo‘lmaydi. Tuproq sho‘rini sifatli yuvishda go‘ngning ahamiyati katta.