Page 6 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

KIRISH

Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish, ayniqsa, asosiy qishloq xo‘jalik
ekinlarining hosildorligini oshirish hozirgi kunda respublikamizda o‘ta
dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Sir emaski, ekinlar hosildorligini

oshirish, avvalo tuproqlarning xossa-xususiyatlari va tartibotlarini chuqur
o‘rganish asosida ularning unumdorligini oshirish bilan hal etiladi.
Ko‘pchilik hollarda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish tajribasida

tuproq unumdorligini belgilovchi ko‘rsatkichlardan biri hisoblangan
tuproqning fizikaviy xossalari e’tibordan chetda qolib, tuproq
unumdorligini oshirish ishlari, asosan, mineral va organik o‘g‘itlar solish
hisobiga amalga oshiriladi.

Lekin, ta’kidlash joizki, tuproq unumdorligini oshirish va
o‘simliklarning oziqa moddalarga bo‘lgan talabini qondirish faqatgina
agrotexnik tadbirlarning to‘g‘ri olib borilishiga emas, balki tuproqda

kechadigan bir qancha fizik jarayonlarni, jumladan tuproqdagi oziqa, suv,
havo, issiqlik rejimlari kabi o‘simliklarning o‘sib-rivojlanishi uchun
muhim hisoblangan xususiyatlarni yaxshilash va ular o‘rtasidagi
mutanosiblikni tiklashga bog‘liqdir. Darhaqiqat, yuqorida sanab o‘tilgan

tuproqning fizik xususiyatlari bir-birining o‘rnini almashtira olmaydigan,
o‘ta mustaqil va shu bilan birgalikda o‘zaro munosabatda bo‘ladigan
xossalar hisoblanadi. Shu bois, tuproq fizikasi fanining asosiy vazifasi ham

aynan ma’lum bir tuproq-iqlim sharoitini hisobga olgan barcha qishloq
xo‘jaligi ekinlari uchun maqbul bo‘ladigan hayotiy omillar o‘rtasidagi
bog‘liqlikni ilmiy asoslashdan iborat.

Tuproq fizikasi fanining predmeti va asosiy bo‘limlari. Darslikda
respublikamiz hududida keng tarqalgan hamda sug‘orish bilan band

bo‘lgan asosiy tuproq tiplari, tipchalarining ayrim fizik xossalarini turli
omillar ta’sirida o‘zgarish qonuniyatlari keng yoritib berilgan.
Shuningdek, ushbu xossalarni mukammal o‘rganish asosida tuproqlarning
unumdorligini oshirish, saqlash hamda asosiy qishloq xo‘jaligi

ekinlarining hosildorligini talab darajasigacha ko‘tarishdagi ahamiyati
masalasini hal qilishga qaratilgan tadbirlar to‘g‘risida fikr yuritilgan.
Birinchi bob – tuproqning mexanik va mikroagregat tarkiblari,

mexanik elementlarning kelib chiqishi, ularning petrografik, mineralogik
tarkiblari va kimyoviy xossalarini, mexanik elementlarning katta –
kichikligiga qarab klassifikatsiyalanishini, mexanik va mikroagregat
tarkibini o‘rganish uslublari, tuproqlarning mexanik tarkibiga ko‘ra

5