Page 8 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

bog‘liqligi, tuproq zarrachalarining shakli, umumiy g‘ovakligi va elektr
o‘tkazuvchanlik o‘rtasidagi bog‘liqliklar, elektr o‘tkazuvchanlikning

tuproq namligiga bog‘liqligi, uni o‘lchash usullari, O‘zbekiston sharoitida
tuproqlarning sho‘rlanganligini elektrokonduktometrik uslub yordamida
aniqlash, tuproqning asosiy magnit xossalari va uni o‘lchash uslublari,

tuproq magnetizmi sohasidagi asosiy dalillar va ayrim qonuniyatlar kabi
qismlarga alohida to‘xtalgan.

Tuproq fizikasi fanining rivojlanishining qichqacha tarixi.
Tuproqshunoslik, shu jumladan, tuproq fizikasi fanining rivojlanishi ulug‘
rus olimi M.V. Lomonosov faoliyati bilan bog‘liqdir. U o‘zining asarlarida
birinchi bo‘lib rus qora tuproqlari evolyusiyasini, ularning kimyoviy va

fizik xossalarini ilmiy asosda talqin qildi. M.V. Lomonosov ta’biri bilan
aytganda, qora tuproqlar “tasodif” kuchlar ta’sirida vujudga kelgan emas,
ular uzoq vaqt mobaynida o‘simlik va hayvon qoldiqlarining chirishidan

hosil bo‘lgan mahsuldir. Shu bilan birga, u sho‘r tuproqlar hamda
torflarning kelib chiqish ta’limotini ham olg‘a surdi.
Tuproq, uning xossa va xususiyatlari to‘g‘risidagi bilimlarni keng
o‘quvchilar ommasiga etkazishda hamda tuproq to‘g‘risidagi bilimlarni

targ‘ibot qilishda Moskva universitetining professori M.I. Afoninning
xizmatlari katta.
XVIII asrning oxiri va XIX asrning birinchi choragida qishloq

xo‘jalik fanlarining rivojlanish markazi Germaniya va Angliya hisoblanar
edi. O‘sha davrning namoyondalaridan biri nemis olimi Alfred Teer
asarida tuproq strukturasining paydo bo‘lishida chirindi moddasining

muhim rol o‘ynashini ko‘rsatib bergan.
Agrofizikaning rivojlanishida nemis olimlari V.Shumaxer (1864) va
E.Volnilarning (1878-1898) ijodiy faoliyati muhim o‘rin tutadi. Shumaxer

o‘zining “Fizika pochvi” kitobida (1864) tuproqlarning jami fizik
xossalariga tafsilot beradi.
V.V.Dokuchaev, A.A.Izmailskiy, P.A.Kostichev, G.N.Visotskiy,
P.V.Ototskiy, N.M.Sibirsev, A.G.Doyarenko, A.F.Lebedev,

N.A.Kachinskiy va boshqalar tuproqning agrofizik xossalarini o‘rganish
sohasida mukammal dastur tuzdilar. Bu dasturda tuproqning tabiiy jins
ekanligi e’tiborga olinib, butun agrofizik xususiyatlar genetik qatlamlarda

ularning tabiiy holati buzilmagan holda o‘rganilishi lozimligi ko‘rsatildi.
O‘rta osiyoda, ayniqsa O‘zbekistonda tuproqning fizik xossalarini
o‘rganish sug‘oriladigan dehqonchilikda ekinlar hosildorligini oshirishdagi
muammolarni echishda muhim o‘rinni egallaydi.

7