Page 77 - Қодирова_электрон монография 2024

тупроқларга нисбатан гумус миқдори бирмунча юқорилиги
кузатилди. Гумус миқдорига мос равишда тақир-ўтлоқи тупроқларда

азот миқдори ҳам юқори эмас, умумий азотнинг миқдори 0,048% дан
0,102% гача тебраниб туради (11-жадвал).
Ўрганилган тақир-ўтлоқи тупроқларда умумий фосфор

миқдори уски қатламлар 0,142-0,320% га тенг бўлиб, пастки
қатламлар томон аста-секин камайиб боради. Умумий калий
миқдори устки қатламларда юқори бўлиб 1,7-2,6% га тенг (1-кесма

бундан мустасно, чунки унинг устки қатламида умумий калий 1,28%
ни ташкил этади). Тупроқ профили бўйича калийни камайиши
сезиларли эмас. Ҳаракатчан фосфор миқдори жуда кам бўлиб,
ҳайдалма қатламда 11,50-22,95 мг/кг ни ташкил қилади. Пастки

қатламларда эса 4,11 мг/кг гача камаяди. Тақир-ўтлоқи тупроқлар
алмашинувчи калий билан юқори даражада таъминланган бўлиб,
бутун профил бўйича ҳам кўплиги аниқланди.

Тадқиқот ҳудуди чўл минтақасининг ўтлоқи (2, 4-6, 9, 11, 29-32
кесмалар) тупроқларида суғориш давомийлигига кўра гумус кенг
миқдорларда, яъни 0,48% дан 1,21% гача оралиқда тебраниб туради.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, тадқиқот объектининг чўл

минтақаси тупроқлари орасида юқори гумус миқдори эскидан
суғориладиган ўтлоқи тупроқларда эканлиги кузатилди.
Бироқ, аксарият кесмаларда гумус миқдори 1% дан кам

бўлганлиги сабабли ушбу тупроқлар азот миқдори билан кам
таъминланганлиги кузатилди. Умумий фосфор миқдори эса аксинча,
юқори бўлиб, ҳайдалма қатламларда 0,270-0,340 % бўлса, қуйи

қатламлар томон аста-секин камаяди. Умумий калий миқдори
ҳайдалма қатламларда 1,50-2,10% га тенг бўлиб, пастки қатламларда
табиий равишда камайиши кузатилди. Ҳаракатчан фосфор билан

ҳам ўтлоқи тупроқлар кам таъминланган. Тупроқларнинг юқори
қатламида алмашинувчи калийнинг миқдори юқори бўлиб 331 мг/кг
ни ташкил этса, пастки қатламларда унинг миқдори 90 мг/кг гача
камайиши кузатилди.

Вилоятнинг Жарқўрғон туманида тарқалган тақирсимон-
ўтлоқи тупроқларда механик таркибига боғлиқ равишда (енгил ва
ўрта қумоқли) гумус миқдори жуда камлиги (0,32-0,52%) кузатилди.

Гумус миқдорига боғлиқ ҳолда озиқа элементларининг умумий
шакллари ҳам кам миқдорда бўлиб, тупроқ профили бўйлаб ўзгариб
туради.

71