Page 185 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

MA’LUMOTLARNI DOSPEXOV USULIDA

DISPERSION TAHLIL QILISH

Bugungi kunda tadqiqotlarni sifati va ishonchilik darajasi ularni

uslubiy jihatdan to‘g‘ri bajarilishiga bog‘liq. Tajribalarning to‘g‘ri
bajarilishi, olingan ma’lumotlarning ishonchli yoki ishonchli emasligi

bir qator statistik tahlillar bo‘yicha aniqlanadi.

Statistik tahlilga oid ko‘plab savollarga “dispersion tahlil” deb
nomlangan usul yordamida aniqlik kiritiladi. “Dispersiya” – ajralish,

yoyilish degan ma’noni bildiradi.

Dispersion tahlil usuli qishloq xo‘jaligi va biologiya tadqiqotlari
uchun birinchi bo‘lib ingliz olimi R.A.Fisher tomonidan ishlab chiqildi

va amaliyotga tadbiq etildi, qaysiki o‘rtacha kvadratlar munosibatining

taqsimlanish qonuni kashf qilindi :

=F

Bu yerda:

-tanlamalar o‘rtacha kvadrati;
-ob’ektning o‘rtacha kvadrati

Dispersion tahlil tadqiqotlarni rejalashtirish va uning ma’lumotlarini

statistik ishlov berishda keng qo‘llaniladi. Agar avval matematikaning

xizmati tadqiqot ma’lumotlarini tahlil qilish bilan chegaralangan bo‘lsa,
R.A.Fisherning ilmiy ishlari uning imkoniyatlarini yanada kengaytirdi.

Bugungi kunda tajribalarni matematik interpretatsiya va disperson tahlil

talablariga ko‘ra statistik rejalashtirish tadqiqotchini qiziqtiruvchi
savollarga muvofaqiyatli javoblar olishning zarur shartlari hisoblanadi.

Tadqiqot rejasini statistik asoslanishi natijalarni matematik tahlil
uslubini ham belgilaydi. Shuning uchun zamonaviy tadqiqotlarda

dispersion tahlil asoslarini bilmay turib tajribalarni to‘g‘ri rejalashtirib

bo‘lmaydi.
Disperson tahlilda bir vaqtnig o‘zida yagona statistik kompleksni

tashkil qiluvchi, maxsus ishchi jadvalda rasmiylashtirilgan bir qancha

tanlanmalarning (variantlarning) ma’lumotlariga ishlov beriladi. Statistik

185