Page 189 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

komponent. Shunday qilib tartibsiz takrorlashlar metodi bo‘yicha olib

borilganda dala tajribasidagi delyankalarning maydon birligidan yoki
vegetatsion tajribalardagi sosuddan olingan hosil ikki komponentdan tashkil

topganligini ko‘rish mumkin: variant va tasodifiy komponent bilan
bog‘langan, xato bilan bog‘langan. Tartibli takrorlashlar metodi bilan olib

borilgan dala tajribalarida hosilning variatsiyasida komponentlar xatto

uchta bo‘ladi: takrorlashlar, variant va xato, lotin kvadratida va to‘g‘ri
burchakli tajribalarda to‘rtta: qator, ustuncha, variant va xato.

Dispersion tahlilning matematik tahlili to‘g‘risida aniq

tushunchalarga ega bo‘lish zarur hisoblash operatsiyalarini, ayniqsa bir
omilli tajribalarga nisbatan murakkab bo‘lgan, ko‘plab noaniq

variatsiyalar mavjud bo‘lgan ko‘p omilli tajribalarda ishni ancha
osonlashtiradi. Masalan, oddiy takrorlanishlar usulida qo‘yilgan ikki

omilli tajribada Sv variantlari uchun kvadratlar yigindisi uchga ajraladi,

uch omilli tajribalarda esa etti tarkibiy qismga. Bu tajribalar uchun jami

kvadratlar yigindisi quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi:

Sy=(Sa+Sv+C AB )+C P +C ;

z
C Y = (C A + C B +C c +Cab +C ac +C bc +CABC) + C + C
P
z
Keltirilgan komponentlarda asos ravishda belgilaring yakuniy

variantlanishida jami erkinlik darajasi soni ham ajraladi. Ko‘pincha ko‘p
omilli tajribalar murakkab va parchalangan delyankalarda qo‘yiladi.

Bunday hollarda hamma taqqoslashlami ham bir xil aniqlikda olib

borish imkoniyati bo‘lmaydi. Tarqoq delyankalarda variantlami
joylashishiga ko‘ra turli taqqoslashlani bir xil aniqlikda bo‘lmasligi

uning komponentlarini tashkil qilishiga mos ravishda: birinchi tartibdagi

delankalarda C i joylashgan variantlar uchun xatolik, ikkinchi tartibdagi
x
delyankalarda C n joylashgan variantlar uchun xatolik va hakazo. Bu
X
xatoliklar keyinchalik omillaming tasiri va o‘zaro munosabatini

baholashda ishlatiladi. Masalan, ikki omilli va uch omilli o‘tkazilgan

dala tajribalar uchun delyankalaming ikki martaga va uch martalab
parchalanishida kvadratlar umumiy yigindisi quyidagiga teng bo‘ladi:

+
S r = (S A + S v + C AB ) + C P + Cxi Sxii
Sy = (C A + C B +C c +Sav +C +C bc +CABC) + C P + C XI +C II,+ C X11I
X
ac
189