Page 216 - Nobel_10.02.25_Neat

ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР

ҳал қиладиган, ўйин ўйнайдиган ва ўйинларни яратадиган, ма-
салан, аукционлар каби интернетда ишлайдиган компьютерлар
орқали амалга ошириладиган ҳаракатларни келтиришимиз мум-
кин. Биологияга бу ўйинлар унчалик аҳамиятли эмас деб ўйлаш
мумкин. Лекин улар аҳамиятли! Ричард Давкиннинг «The Selfis’h
Gene» («Худбин ген») номли китоби бор. Ушбу китобда эволюция
организмларни қандай қилиб ўз манфаатларини кўзлаб, рaционал
(доимий) ҳаракат қилгандек ишлашини муҳокама қилади. Бунга
энг кучлиларнинг омон қолиши сабаб бўлади. Организмлар эво-
люцияси жараёнида ҳосил бўлган генлар оптимал бўлмаса, бошқа
генлар каби яхши ишламаса, улар омон қолмайди. Эволюцион био-
логияда ўйин назарияси ва рaционалистик фикрлашнинг жуда
кўп қўлланилиши мавжуд. Иқтисодиёт, албатта, ўйин назариясини
қўллашнинг асосий соҳасидир. Фон Неуманн ва Моргенстернинг
ўйин назариясини ишлаб чиқишни бошлаган китоби The Theory of
Games and Yeconomic Behavior («Ўйинлар назарияси ва иқтисодий
хулқ-атвор») деб номланади.

Психологияда ҳам қарор қабул қилиш психологияси ўйин
назарияси билан яқин алоқага эга.
Халқаро муносабатларда ўйин назариясининг сиёсий қўл-
ланилиши жуда кўп. Турли хил сайлов тизимлари каби миллий
сиёсат ҳам мавжуд. Яна бир жиҳат ҳукумат таркибини ўзаро бири-
киш кўринишида шакллантиришди. У жуда кичик бўлса минимал
жамланган ҳукумат таркиби беқарор кўриниш бўлади. Агар жам-
ланиш жуда катта бўлса бундай ҳолатда бош вазир жуда кам таъ-
сирга эга бўлади. Шу сабабли тўғри мувозанатни топиш муҳим ҳи-
собланади!
Қонун тизими билан боғлиқлиги шундаки бизда қонун ва
иқтисод, қонун ва ўйин назарияси мавжуд. Қонунлар одамлар-
нинг хулқ-атворига, жиноятчиларнинг хатти-ҳаракатларига, по-
лициянинг хатти-ҳаракатларига қандай таъсир қилиши ҳақида
тадқиқотлар мавжуд. Буларнинг барчаси шахсий манфаатдорлик,
рaционал (доимий) хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ.
2005 йил

214