Page 22 - 01 Орчлонгийн үүсэл

п —> р + е + уе
гэж бичдэг. Чөлөөт нейтроны задрах буюу амьдрах хугацаа 10 минут
орчим. Энэ процесс цөм дотор ч явагдана, тэр нь секунд хүрэхгүй
хугацаанд болдог ч заримдаа цөмийн төрлөөс болоод маш удаан
үргэлжилнэ.
Протон ба нейтроны задралын үр дүнд электрон ба позитрон
үүссэн, ялангуяа элсктроны нейтрино ба электроны антинейтрино
үүссэн билээ. Электрон ба нсйтрон үүссэн эсвэл устсан үед
электроны нейтрино ба электроны антинейтрино үргэлж оролцож
байна. Эсрэгээр мюонууд (ц , ц' ) үүсэх ба хувирах үед мөн л мюоны
нейтрино ба мюоны антинейтрино (V ба ^ ) илэрнэ. Пионы задралын
п -> /и' + V , 7г* —>ц* + V^ урвалыг харахад п ба п' мезонууд лептоны

тоо тэг, р' ба V лептоны цэнэг +1, харин антилептон болох р ! ба \~р -ны
лептоны цэнэг -1.
Нейтрино бол Нар, бусад оддын төв дотор булгилж буй
процессуудыг ажиглах найдвартай ганцхан гарцыг хүн төрөлхтөнд
заяагаад байна.
Эрдэмтэд нейтрино ба антинейтриног бүртгэх мэдрэмтгий
багаж төхөөрөмж бүтээж хэдий хэмжээний анти бодис, антиодод ба
антигалактик сансарт байгааг тодорхойлно. Ердийн бөөмс (протон,
нейтрон ба электрон)-өөс тогтдог одод электроны нейтриногийн
үүсгүүр. Эсрэгээр антипротон, антинейтрон ба позитроноос тогтсон
антиодод электроны антинейтрино цацаргана, иймээс протон нейтронд
задардаг шиг антипротон ( р ) мөн л антинейтрон ( п ), электрон ба
антинейтрино руу р —> п + е~ + V гэж задарна.
г. Гравитац (таталцлын) хүч нь бүх бөөмс ба антибөөмсийн
хооронд үйлчилнэ. Гэхдээ эгэл бөөмсийн ертөнцийн хувьд энэ хүч
цөмийн хүчнээс ойролцоогоор 1040 дахин сул. Иймд атом, молекул,
чулуулаг, бага гараг, хиймэл дагуул зэргийн цөм үүсэхэд энэ хүч
оролцохгүй. Энэ хүч гариг, одод, тодруулбал 1046-ээс их эгэл бөөмсөөс
бүрдсэн бүхий л биетүүдийн үүсэлд гол үүрэгтэй. Эдгээр биетийн
диаметр 500 км-ээс их байдаг. Гравитацын хүч таталцлын шинжтэй
учир биед бөөрөнхий хэлбэр олгоно. Арав, хорин километр диаметртэй
биетийн хувьд таталцлын хүч тэр биеийн талст бүтцийг эвдэхэд
хүрэлцэхгүй. Харин 500 км-ээс их диаметртэй биетийн хувьд хувийн
таталцлын хүч нь талст дахь цахилгаан хүчийг давтдаг, хатуу бие уян
болж бие өөрөө бөмбөрцөг хэлбэртэй болно. Иймээс Сар (түүний
диаметр 3476 км) бөмбөлөг хэлбэртэй.

21