Page 25 - 01 Орчлонгийн үүсэл

Эндээс бөөмийн масс нь түүний хурд ө-ээс хамаарч байгаагтодоор
харуулж байна. у=0 үед бөөм тайван төлөвтөө оршин байгаад хамгийн
бага т0 масстай болно. Хэрвээ хурд н асар их өсвөл \г/с2 ногдвор нэг
рүү ойртоно. Энэ үед (1 -г>2/с2) ялгавар тэг рүү ойртож бөөмийн ерөнхий
энерги хязгааргүй руу дөхнө.

9-р зураг. Бөөм тайван төлөвтөө үндсэн энерги буюу тайвны
энергитэй байна. Бөөм хөдлөхөөрөө кинетик энергитэй болно.
Системд хамрагдаж байвал бөөмийн энерги нъ холбоосын энергийнхээ
хэмжээгээр багасна.

Ингэхлээр кинетик энерги гэдэг эгэл бөөмсийн “таргалалт” гэж
ойлгож болно. Бөөмсийн мөргөлдөөн, цахилгаан орон, гравитацийн
орон, хувьсах цахилгаансоронзон орон, бөөмсийн хурдасгуур, оддын
дэлбэрэлт, цацрагт идэвхт задрал гэх мэт замуудаар бөөмс энергийг
өөр бөөмсөөс олж авдаг.
Холбоосын энерги. Бөөм өөрийнхөө энергийг өсгөж болж
байхад мөн түүнийг багасгаж чадна. Энэ үед бөөм массаа багасгаж
байгаа хэрэг. Өөрөөр хэлбэл бөөм массаа гээж “турж” тайвны энсргийг
багасгаж байдаг. Энэ турах процессыг бид массын дефект гэж нэрлэдэг
ба тайвны энерги алдсныг бөөмийн холбоосын энерги гэдэг. Бөөм
өөрийн орчиндоо өгсөн энерги. Эгэл бөөм өөр бөөмстэй систем үүсгэж
байгаа тохиолдолд тэр өөрийнхөө тайвны энергийн хэсгийг чөлөөлж
байна. Энэ хэсэг хэр зэрэг их байх нь харилцан үйлчлэлийн төрлөөс
(цөмийн, цахилгаансоронзон ба гравитацийн) хамаарна.
Жишээлбэл, нүүрс, нефть, уран гэх мэт бодисуудын нэг кшюграмм
нь Е= 1 кг'9'10'6 м2/с2=9-1016 Ж=25000000000 кВт цаг гэсэн тайвны

энсргийг агуулдаг. Ямар замаар эдгээр хүч тайвны энергийг бодисоос
чөлөөлж чадахыг авч үзье.
Химийн урвал бүр молекул дахь атомуудын дахин хуваарилалт
юм. Атомуудын хоорондох цахилгаансоронзон харилцан үйлчлэлээр

24