Page 18 - นครรังสิตของเรา

เป็นผลส�าเร็จในทศวรรษ 2470 ซึ่งท�าให้การผลิตและการค้าข้าวในเขตนี้ด�าเนินไปได้ พระองค์เจ้าสายจึงได้ทรงคิดที่จะขุดคลอง ในที่สุดก็ได้น�าความขึ้นกราบบังคมทูลขอ พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ทรงเข้าไปบุกเบิกการขุดคลองด้วย บริษัทได้รับอนุญาตการขุดคลองสายแรกตามหนังสืออนุญาตขุดคลอง
อย่างมั่นคง (สุนทรี อาสะไวย์, 2538: 8) พระบรมราชานุญาตขุดคลองในพระราชอาณาเขตในนามของบริษัทขุดคลองแลคูนา พระองค์เอง ด้วยเหตุนี้คลองสายแรกที่ขุด คือ คลองรังสิตประยูรศักดิ์ จึงมีชื่ออีก ลงวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2433 โดยเริ่มขุดที่ต�าบลบ้านใหม่ ได้เกาะใหญ่
การตั้งถิ่นฐานในเขตทุ่งรังสิตก่อนการขุดคลองรังสิตมีอยู่อย่างเบาบาง การตั้ง สยาม (เทียมจันทร์ อ�่าแหวว, 2556 : 44-45) ชื่อหนึ่งที่เรียกโดยชาวบ้านว่า “คลองเจ้าสาย” นอกเหนือจากที่เรียกว่า “คลองแปดวา” แขวงเมืองปทุมธานี ฝั่งแม่น�้าเจ้าพระยา ไปออกแม่น�้านครนายก ขนาดคลอง

ถิ่นฐานอย่างเป็นกลุ่มก้อน น่าจะอยู่เฉพาะบริเวณที่มี “คลอง” หรือ “บาง” ซึ่งเป็น บริษัทขุดคลองแลคูนาสยาม (Siam Lands, Canaland lrrigation ซึ่งเป็นการเรียกตามขนาดของคลอง ในระยะเวลาต่อมาเมื่อกิจการขุดคลองได้ขยายตัว กว้าง 6 วา ลึก 6 ศอก ยาว 1,400 เส้น เมื่อลงมือขุดคลองสายนี้ พระบาทสมเด็จ
กลุ่มลักษณะภูมิประเทศที่เชื่อมต่อจากแม่น�้า และสามารถชักน�้าเข้ามาถึงพื้นที่ท�าการ Company) ได้ถือก�าเนิดในปี พ.ศ. 2431 โดยการรวมหุ้นของกลุ่มเจ้านาย ขุนนาง ออกไปประกอบกับที่พระองค์เจ้าสายเริ่มประชวรเรื้อรัง ม.ร.ว.สุวพรรณธ์ สนิทวงศ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อ คลอง
เพาะปลูก หรือเพื่อเป็นเส้นทางเข้าไปตั้งบ้านเรือนซึ่งพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ห่างไกลจาก และนักธุรกิจชาวตะวันตก ประกอบด้วยพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ในฐานะผู้อ�านวยการบริษัทและพระปฏิบัติราชประสงค์ในฐานะผู้จัดการบริษัทได้มา นี้ว่า “คลองรังสิต (รังสฤษดิ์) ประยูรศักดิ์” เฉลิมพระเกียรติแด่พระเจ้าลูกเธอ

แม่น�้าล�าคลองคงจะมีการตั้งถิ่นฐานอยู่อย่างกระจัดกระจาย พระยาอนุมานราชธนได้ พระนานาพิธภาษี (ชื่น บุนนาค) นายโยคิม แกรซี (Joachin Grassi) และเจ้าสัว ดูแลการขุดคลอง (สุนทรี อาสะไวย์, 2538: 12) พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ ในเจ้าจอมมารดา ม.ร.ว. เนื่อง สนิทวงศ์ พระธิดา
กล่าวถึง สภาพการตั้งบ้านเรือนในเขตทุ่งรังสิต ก่อนการขุดคลองไว้ว่า ยมพิศลยบุตรหรือหลวงสาธรราชายุตก์ ต่อมาในปี พ.ศ. 2435 ได้มีการเปลี่ยนแปลง ในพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ (ต่อมาได้ทรงกรมเป็นสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรม
“อย่างบ้านเรือนแถวทุ่งรังสิต ซึ่งเป็นทุ่งเวิ้งว้างกว้างใหญ่เห็นลิบลิ่ว สุดสายตา หุ้นส่วนอีกครั้งหนึ่ง โดยมีนายเออร์วิน มูลเลอร์ (Erwin Muller) หรือ พระปฏิบัติ พระยาชัยนาทนเรนทร) และได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าลูกเธอพระองค์
มีหมู่ไม้ขึ้นขัดจังหวะอยู่กระจัดกระจายกันไปเป็นหย่อมๆ คล้ายเป็นเกาะเป็นดอน ราชประสงค์ นายฮันส์ เมศเลอร์ (Han Metzler) และ ม.ร.ว.สุวพรรณธ์ สนิทวงศ์
อยู่กลางน�้า ที่ตรงหมู่ไม้มีถมดินเป็นโคกเพื่อหนีน�้าท่วมในฤดูหน้าน�้าแล้วสร้างบ้าน บุตรคนโตในพระองค์เจ้าสายเข้ามาแทนหุ้นเดิม 3 คน คือ เข้ามาแทนพระนานาพิธภาษี เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ เสด็จไปท�าพิธีในที่นั้นด้วย (สุนทรีย์ อาสะไวย์, 2556: 5)

ปลูกเรือนอยู่กันเป็นหย่อมๆ เมื่อครั้งไม่ได้ขุดคลองเข้าไปนี่ก็เห็นจะเรียกว่าหมู่บ้าน
กระจาย (Scatter village) ได้อีกเหมือนกัน….” (อนุมานราชธน, พระยา, 2515: 307) นายโยคิม แกรซี และเจ้าสัวยม (สุนทรี อาสะไวย์, 2538: 11-12)
การด�าเนินงานเพื่อขอพระบรมราชานุญาตขุดคลองตามโครงการรังสิตนั้น

ผู้ริเริ่มงาน คือ พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ทั้งนี้เนื่องจากพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงมีพระราชด�ารัสกับพระองค์เจ้าสายมาแต่ก่อนว่า
“ในพระราชอาณาเขตนี้ คลองเป็นสิ่งส�าคัญ ในปีหนึ่งควรให้ได้มีคลองขึ้นสายหนึ่ง
จะท�าให้บ้านเมืองเจริญ ถึงจะออกพระราชทรัพย์ปีละพันชั่งหรือสองพันชั่ง ก็ไม่
เสียดาย” พระองค์เจ้าสายจึงปรารถนาจะกระท�าการสนองพระราชด�ารินั้น ประกอบ

กับที่ทรงคุ้นเคยกับนายแกรซี ซึ่งมีความรู้ในด้านการขุดคลองอยู่เนื่องจากเป็นสถาปนิก
ได้เคยทรงปรึกษากับนายแกรซีถึงการที่จะปรับปรุงและพัฒนาทรัพยากรของประเทศ
และนายแกรซีได้ทูลแนะน�าว่าควรท�าในลักษณะของงานชลประทานในกลุ่มแม่น�้า

ทั้งสี่ คือ บริเวณที่ราบภาคกลาง ซึ่งได้แก่ กลุ่มลุ่มแม่น�้าแม่กลอง ท่าจีน เจ้าพระยา ภาพที่ 9 ภาพที่ 10
และบางปะกง ซึ่งเป็นบริเวณที่ใช้ในการเพาะปลูกเป็นส่วนใหญ่ ทั้งนี้โดยการสร้าง ภาพที่ 7 ภาพที่ 8 พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ และ ม.ร.ว. สุวพรรณธ์ สนิทวงศ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาชัยนาทนเรนทร
ระบบคลองส่งน�้าขึ้นเพื่อจะสามารถน�าเอาความอุดมสมบูรณ์มาสู่นาข้าว ด้วยเหตุนั้น พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ม.ร.ว. สุวพรรณธ์ สนิทวงศ์ ที่มา : ประติมากรรมติดตั้งที่วัดเขียนเขต (พระองค์เจ้ารังสิต ประยูรศักดิ์)
ที่มา : www: rangsit.org
ที่มา: www: rangsit.org
14 นครรังสิตของเรา นครรังสิตของเรา 15