Page 110 - Балдарга 2023_Neat

ӦҤДӦРДИҤ КОЛЫШКАНЫ

Чӧрчӧк јеринде эјелӱ-сыйынду јети ӧҥ јуртаган. Эҥ јаан эјезиниҥ ады
– Кызыл-Марал, ээчиде: Ак-Мӧҥкӱ, Сары-Ай, ортоны – Јажыл-Ӱн, оныҥ
кийнинеҥ – Кара-Килиҥ ле Чаҥкыр-Кыйра. Эҥ кичинеги Кӧк-Јибек деп
атту болгон. Кызычактар бой-бойына сӱреен кару, јик јок эптӱ ӧскӧн. Ӧӧн-
бӧкӧӧн јок јуртаган кысчактар ортодо бир катап сӱрекей јаан чугаан чыкты.
Оны ӧҥдӧрдиҥ эҥ јааны – Кызыл-Марал баштаган.
– Мениҥ ӧҥим кызыл, айдарда, мен эҥ ле јаражы! Мениҥ ӧҥим кӧскӧ
илиҥкей! Кызыл от-јалар – ончо јӱрӱмниҥ тазылы. Агару От-Эне ончо
јаманды, караны арутап јат. Оныҥ учун эл-јон ончо чӱм-јаҥдарын
ӧткӱргенде, От-Энени кӱндӱлегенинеҥ ле тоогонынаҥ баштайт! – деп,
кӧдӱриҥилӱ айтты.
Јааны мындый болордо, арткандары канайтсын база…
– Бодоп ло мактанба, Кызыл-Марал! Мен де сӱрлӱ, мен де кеберкек –
деп, Сары-Ай айтты. – Мен орчылаҥла колбулу. Мениҥ ӧҥимле кӱнниҥ
ле айдыҥ чокторы будылган. Эл-јон алтын кӱсте сары јаламазын буулап,
баалу-чуулу сары алтын јарангыштарын эдинип байрамдаган.
– Јок, јок, эјелер! Калас чуркурашпагар. Эҥ јаражы мен – деп, јобош
ӱниле Јажыл-Ӱн унчукты. – Јажыл јайдаҥ не јараш?
– Айга-кӱнге мызылдап турар ак мӧҥкӱнеҥ не сӱрлӱ? – деп, Ак-Мӧҥкӱ
блааш-тартышту куучынга киришти. – Ак-јарыктый ак чырайым
ончогордыйынаҥ јараш!
– Слер чилеп мениҥ мактанар аргам јок – деп, Кара-Килиҥ унчукты. –
Билбей јадып, мени кара деп, уйан кӧрбӧгӧр. Маадай-Кара баатырыстыҥ
јаан, кӧп тоолу черӱзин «кара-бајырт черӱ» дежетен. «Кара» дегенин
улу, јаан, казыр деп аайлаар керек. Оныҥ учун Маадай-Кара баатырыс
калыгын ӧштӱнеҥ јайымдап јӱргени учун, ол бистиҥ улу кааныс болот.
Ӧштӱге ол јаантайын казыр каан болуп арттар. Анайда ок Алыс јердиҥ
кудайы Эрликтиҥ ле бистиҥ Ӱлген кудайыстыҥ јеезелеген јерлерин
бӧлӱген кыйуда Кара-Тӧҥӧш деп јер бар. Карыыр јаштары једип, бистиҥ
ада-энегис кайра келбеске, ары сала берген. Олорды ары «тустап», «тус
бедиреп барган» дежер. Шак ла бу Кара-Тӧҥӧштӧ Эрлик ле Ӱлген «тустап»
барган улусты эткен керектери ажыра јаргылап јат.
– Мендий јарашты кем де кӧрбӧгӧн! – деп, јобош ло болгон Чаҥкыр-Кыйра
атыйланып чыкты. – Ынаарларга ороткон чаҥкыр туулардаҥ, чаҥкыр
теҥеринеҥ, сӱӱнип аккан чаҥкыр суулардаҥ не артык? Не јараш?
– Чаҥкыр ла јажылды кем кӧрбӧгӧн – деп, кысчактардыҥ эҥ кичӱзи,
Кӧк-Јибек эјелеринеҥ артпаска, ӧӧн-бӧкӧӧнгӧ киришти. – Теҥери кудайды
эл-јон Ӧрӧ Турган Кӧк дежер. Јаҥарда да тегиндӱ айдылбаган:
Ӧзӧк јерге кар јааза,
Ӧксӧп чыккан кӱн билер.
Ӧзӧтӧнниҥ салымын
Ӧрӧ Турган Кӧк билер.

110