Page 82 - demo1

Лекц 13

ЯРИАНЫ НАЙРУУЛГА

Ярианы найруулга гэж юу вэ? ● Хүмүүсийн өдөр тутмын ахуй амьдралын
харилцаанд тохиолддог, албан ёсны бус, чөлөөтэй, урьдчилан бэлтгээгүй, харилцан

ярианы бүтэцтэй найруулгыг ярианы найруулга гэнэ. ● ЯН бол бичгийн хэлний нэг

төрөл юм.
Ярианы найруулга гэдэг нь ● Бичгийн хэлний нэг зэрэглэл буюу шат ● Бичгийн

нэг хэв маяг буюу дадлагын найруулга зүйн нэг төрөл ● Ярианы хэлийг аман яриа буюу
хар яриа, бичгийн яриа буюу боловсон яриа, аман бичгийн яриа гэж 3 ангилдаг. Аман

бичгийн яриа нь дундын шинжтэй байдаг.

Яриа бичгийн харьцаа холбоо ● Бичгийн хэл, ярианы хэл гэдэг ч салахгүй. ● Утга
зохиолын хэл бол сайн боловсордог. ● УЗХэл гэдэг бол ард нийтийн хэл юм. ● БХ нь

ном хэвлэл, лекц, яриа, радиогоор. ● УЗХ-ний хамгийн уран нь уран зохиол. ● УЗХ ЯХ-
тэй ойртуулах үйл явц зүй ёсны. ● ЯХ БХ-ээс уян налархай, хурдан хувьсана. ● БХ ЯХ

нэг нь нөгөөгөө баяжуулж байдаг.
Акад. Ш.Лувсанвандан: “ОЦМонгол утга зохиолын хэл нь монголчуудын нийт

дундын хэрэглүүр болсоор ирсэн сонгодог бичгийн хэлэнд халхын аман аялгууны

нөлөөг хүчтэй тусгасны үр дүнд үүсэн бүрэлдэж байна.”
Ярианы хэлний онцлог ● Ярианы хэлийг хамгийн өргөн дэлгэр тусгадаг нь уран

сайхны найруулга юм. ● Жүжиг, үргэлжилсэн үгийн зохиол, кино ● УЗ-д гол зүйл нь
утга санаа, дүр байдаг бол дүрийг амилуулах нь ярианы хэл юм. ● ЯН илүү чөлөөтэй,

илүү амьд, илүү халуун дулаан байдаг. ● Учир нь хэл бол харилцахаас гадна харилцааг

илүү халуун дулаан болгох
Үргэлжлэл: ● Яриагүйгээр нийгэм орших боломжгүй. ● Бие биеэ ойлголцохгүй,

харилцахгүй. ● Хүний амаар хэлснийг чихээр сонсож болно. ● Амаар хэлснийг үсгээр
тэмдэглээд нүдээр харж уншиж болно. ● Амаар хэлэх нь анхдагч, бичих нь хоёрдогч

шинжтэй зүйл юм.

Гүн ухааны үүднээс ● Хэл гэдэг нь ерөнхий бөгөөд хийсвэр, харин бичгийн хэл
буюу бичих, ярианы хэл буюу ярих нь тодорхой бөгөөд бодитой ухагдахуун юм. ●

А.С.Пушкин: хэлэх ярих бол эсрэгцэх зүйл ● Хумбольдт: нэг хэлээр хэлэлцэх боловч
тухайн агшинд хүн бүр өөр хэлээр ярина.

81 | Хуудас