Page 78 - Münip E-Book

Doğu masallarında tüm insan temsilleri masalda yerini
alırken metafizik varlıklar ve olaylar da yerini alır. Sa-
dece bildik insan ve hayvan değil, onların insan zihnini
zorlayan farklı görünümleri de. İnsan gücünün üstünde
işler başaran “parmak adam” ve yedi kat yerin altında-
ki “karıncalar padişahı” gibi. Kısaca masallarda hayata
dair hiçbir şey dışarıda bırakılmaz. Sadece iyi ve güzel
olan değil çirkin ve kötü olan da masaldaki yerini alır.
İyiliğin ve kötülüğün en uç sınırlarına varılır masallar-
da. İnsanoğlunun düşebileceği en kötü durum ve eri-
şebileceği en üst iyilik durumu masalda mantıksal bir
1
kurgu içinde verilir. Masallarda insanın tüm çıplaklığı ile
zaafları ve zayıflıkları ortaya çıkar. Bu zaafların insanın
başına ne getireceği de. Ama insan gücünün (iyi olan-
ların) sınırsızlıkları da ortaya çıkar. Bu durum verilmek
istenen mesajın etkisini artırmak, unutulmasını engel-
lemek ve dinleyenin ders çıkarmasını sağlamak içindir.
İyi olanların hep kazandığı, kötü olanların hep kaybetti- tarihi açısından tarihi bir belge niteliği taşımaktadır.
ği bir sonuçla insanların “iyi” olması telkin hatta dikte Dönemin ruhunu; toplumsal, kültürel ve dinsel doku-
edilir. Doğu masallarında iyi karakter, doğruluktan ve sunu yansıtan masallar sarayın dışındaki yaşamlara da
dürüstlükten ödün vermeden masalın sonunda kazanır. ışık tutar. Hatta masalın diğer belgelere göre daha sivil
Kötü ise kaybetmeye mahkumdur. Bunlar “iyiler kere- nitelik taşıdığını, toplumun belli özelliklerini yansıtma-
vetine” çıkamazlar. Köse gibi. Batı masallarında ise hile- da diğer tarihi kaynaklara göre daha elverişli olduğunu
baz, kurnaz ve kötüler bazen korunabilmektedir. Karga söyleyebiliriz. Özellikle yazılı kültürünün gelişmediği,
ve Tilki masalında olduğu gibi. okuma-yazma kültürünün az olduğu yer ve zamanlarda,
kent merkezlerinden uzakta kalan topluluklar ve yaşam-
Doğu masalları arasında 1001 Gece Masalları, Dede ları hakkında sosyal ve kültürel izler taşır masallar. Bu
Korkut Masalları, Hint Masalları önemli bir yer tutar. durum masalın sınır ve sınıf tanımazlığından kaynakla-
1001 Gece Masalları ve Sinbat’ın Serüvenleri özellikle nır. Sözlü anlatı olması nedeniyle, anlatmak ve dinlemek
ilgi çekmiştir. Batı literatüründe Hint kaynaklı Beyda- için okuma-yazma gerektirmemektedir. Bu nedenle yay-
ba Hikâyeleri (Kelile ve Dimne), Simbat Hikayeleri gınlaşması kolay olmuştur. Bu yüzden kitabın, okulun,
ve 1001 Gece masallarının çok ayırt edici etki ve izleri öğretmenin ulaşmadığı en ücra yerlerde bile varlığını
görülür. Ezop Masalları Hint hayvan masallarından de- sürdürmüştür. Masal, anlatıcılar tarafından yüzlerce
2
rinden etkilenmiştir. Batı dünyasında bilimsel anlamda binlerce kez anlatıla anlatıla anlatımda bir ahenge, anla-
Doğu masallarına olan ilgi 19. Yüzyılda artmıştır. şılırlığa, akıcılığa kavuşmuştur. Burada anlatanın amacı,
anlatılanın konusu ve anlatılan yörenin sosyo-kültürel
Masallar, tarihsel bir belge olarak özellikle tarihin büyük koşullarının masal üzerinde değiştirici, zenginleştirici
değişim dönemleri için ipuçları barındırırlar. Tarihin etkisi olduğunu gözden uzak tutmamalıyız.
karanlık, arkaik dönemlerini aydınlatan ürünler olmak
yanında özellikle dil ve yaşam özellikleri açısından ev- Çoklukla aynı masal kalıbını insanlar kendi toplumsal
rensel ve yerel unsurları bünyesinde taşırlar. İnsanlık ve kültürel özelliklerine, yaşam koşullarına göre doldur-
dramını ele veren, dışa vuran ders (ibret) ya da kısas muşlardır. Bunun için aynı masalın farklı varyant ve ver-
çıkarmaya imkan veren masallar, toplum ve uygarlık siyonlarına başka ülkelerde rastlandığı gibi küçük bazı

1 Masalda bütün gerçek-dışılığa rağmen bir rasyonellik ve mantıksal tutarlılık vardır.
2 Masallarda diğer anlatı ve yazın türünün aksine kadın anlatıcı öne çıkmaktadır. Yazıda saydığımız kültürel değerlerin
aktarımı, küçük yaşta kadın (bilge kadın) ve ana (masal ana) figürü üzerinden aktarılmaktadır. Ziya Gökalp’e göre,
ozanlık babadan oğula, masalcılık anadan kıza geçer. Büyük folklorcu ve masal derlemecisi Boratav, masalların
çoğunu annesinden derlemiştir. Boratav, kadının masallarda kendine ayrıcalıklı bir yer verdiğini ifade eder. Derlediği
birçok masalı annesinden derlemiştir.

76 2021/1