Page 79 - Münip E-Book

değişikliklerle bir ülke sınırları içinde de rastlanır. Bu Daha çok bir destan motifi olan “kahramanlık” da Türk
durum toplumların birbirleriyle olan ilişkisi hakkında masallarının ana temalarından biridir. Kahramanlık,
bir fikir verir. Masallar toplumların birbirleriyle ilişki- bazı zorlukların üstesinden gelmek, kötücül bir gücü alt
lerini gösteren haritalar gibidir. Kültürlerin ve medeni- etmek ve düşmana korku salmak için gereklidir. “Hak-
yetlerin ilişkilerini, ilişki düzeylerini ve hangi yolla ilişki lı olanlar güçlü olurlar” ilkesi geçerlidir. Haksız olanlar
kurduklarını gösteren belgelerdir. Belli bir uygarlık böl- padişah bile olsa yenilmeye mahkumdur. Kahramanlık
gesinde, herhangi bir toplumla özdeşmiş bir masalın çok kavramı daha çok haksızlığa, hırsızlığa, kötülüğe, zul-
az farklılıklarla başka toplumlarda var olması bu ilişkinin me ve hileye karşı duran, başkaldıran insanlar üzerin-
bir ifadesidir. Bu durum insanoğlunun “insan olma” or- den temsil edilir.Anadolu masallarında işlenen önemli
tak benzerliğinden dolayı varlıkla olan ilişkisinde orta- erdemlerden biri de yolda kalmışa, aç ve açıkta kalana
ya çıkan sorunlara benzer çözümler bulduğunun da bir yardım etmektir.
kanıtıdır.Bu yönüyle masal taşıdığı milli özellikler kadar
bazı özellikleri ile evrenseldir. Her masalın bir dünya görüşü, dinsel ve felsefi bir öğre-
tisi vardır. Masal ve felsefe iç içedir. Masallar halk bilgeli-
Her toplumda masal veya masal benzeri sözlü bir anlatı ğinin izlerini sürebileceğimiz anlatılardır. Doğu felsefesi
türü/geleneği olsa da tarihsel ilişkilerde etkin/merkezi çokluk efsaneler, menkıbeler, türküler, maniler, ninniler
rol oynamış, belli bir uygarlık düzeyine gelmiş toplum- ve masal gibi sözlü anlatımlarla devam etmiştir. Bu an-
lar masal yönünden daha zengindirler. Türk Masalları, lamda doğuda felsefi öğretiler insan yaşamlarının dışın-
Hint Masalları, Rus Masalları, Alman Masalları gibi da kendi başına bir olgu olarak değil yaşamın doğal akışı
ifadeler bu gerçeğin ifadesidir. Uluslararası karşılaştır- içinde genellikle inançlarla, yaşam ilke ve kuralları ile
malarda bir “Türk Masalı” türünden bahsedilir. Dünya bütünleşmiş halde var olmuştur. Menkıbelerden, des-
masalları içinde Türk masallarının önemli bir yeri var- tanlardan, efsanelerden ve halk hikayelerinden beslenen
dır. Anadolu masalları da denilen bu genel türün altında (onları da besleyen) masallar ait oldukları toplum ve uy-
“Yörük-Türkmen Masalları, Gümüşhane-Bayburt Ma- garlık çevresinin yaşam biçimi, kültürel özellikleri, ina-
salları, İstanbul Masalları, Erzurum Masalları gibi bölge nışları-boş inançları hakkında kısaca yukarıda söyledi-
ve yörelere özgü zengin bir masal mirasımız vardır. Türk ğimiz gibi tüm bir dünya ve evren tasavvurları hakkında
toplumu masal yönünden oldukça zengin bir birikime fikir verir. Toplumun belli sorunlar karşısında bulduğu
sahiptir. (Sahip olduğumuz bu birikimini yeterince de- ve uyguladığı çözümleri, belli sorunları nasıl aştıklarını,
ğerlendirdiğimiz söylenemez.) Bu zenginliğin bir kay- özlemlerini ve yaşam ideallerini gösterir.
nağı Anadolu’da kurulmuş farklı uygarlıklar ise bir diğer
kaynağı Türk toplumunun yaşadığı tarihsel serüvendir. Masal-felsefe, felsefe-masal ilişkisinin kesiştiği noktalar-
Kısaca Anadolu bir masal ülkesidir. dan biri metafiziktir. Masallarda metafizik ögeler vardır
3
ve bu özellik masalı insan için cazip kılan şeydir. Ma-
Masallar içinden çıktığı toplumsal ve kültürel koşullara sallarda Tanrısal olanla ilişki kurulur. Ancak inandırma
göre biçim alır. Toplumların karakter özelliklerini taşır iddiası yoktur. Varlığa, varoluşa dair sorulara, yaşamın
masallar. Örneğin Türk halk masallarında “adalet” fikri anlamı ve amacına cevap arama ve bulma çabası vardır.
baskın unsur olarak öne çıkmaktadır. Halk masalların- Masalda fizik alemin sınırlılıkları aşılır. Bu açıdan im-
4
da sınıf farklılıkları ve aristokratik eğilimlerin fazlaca kansızlık diye bir şey yoktur. En imkansız görünen işler,
bir önemi yoktur çünkü adaletli olmayan zalim bir pa- sır bilgileri kendinde taşıdığına inanılan (derviş gibi)
dişah Keloğlan tarafından tahtından edilebildiği gibi insanların verdiği yöntemle ama dürüst insanlar tarafın-
yetim Keloğlan da padişah olabilir. Haksızlar, hırsızlar, dan başarılır.
zalimler, müstebitlere karşı adalet ve hakkaniyeti üstün
kılar. Adalet olgusu daha çok padişah ve yüksek devlet Masal, dinleyenin fantezisini, hayal gücünü harekete
memurlarında aranan bir niteliktir. Hükümdarlara daha geçirir, besler. Masalın başındaki tekerlemeler ve tekrar-
şehzadeliğinde sınavlardan geçirilerek adalet duygusu lar dinleyenin özellikle de çocuğun dil gelişimini sağlar.
kazandırılır. Masalların diğer sözlü anlatımlara göre yaygın olması-

3 “Masal ülkesi” deyimi ütopik bir yanı da temsil eder.
4 Naki Tezel, Türk Masalları, BKS, İstanbul 2008, s. 12.

2021/1 77