Page 56 - Türk Yurdu 387. sayı Kasım 2019(web için-kapaklı)

DOSYA

TÜRK DÜNYASI EDEBİYATINDAN

OKUMALAR - 3

ÇAĞDAŞ ÇUVAŞ EDEBİYATI’NIN İLK VE EN

ÖNEMLİ KAHRAMANI: NARSPİ

EMİNE YILMAZ*

Çuvaşlar diğer halklar gibi Çuvaşlar için de 19. yüzyıl bir kimlik
Çoğunluğu Orta Volga bölgesindeki Çuvaş Cum- arayışı dönemi olmuştur. Arap harfli mezar yazıtları
huriyeti içinde yaşayan ve 2010 sayımına göre, Rusya dışında, 19. yüzyıla değin yazılı metni bulunmayan
Federasyonu içindeki toplam sayıları 1.386.090 olan Çuvaşça, Çarlık Rusyası içinde Hristiyan misyonerle-
Çuvaşlar, yaygın kanıya göre Bulgar Türkleri’nin torun- rin çabaları sonucu bir yazı dili olmuş ve ilk Çuvaşça
ları olan tek Türk halkıdır. kitaplar 1804-1805 yılları arasında yayımlanmıştır.
Attila’nın imparatorluğu içinde yer alan Bulgar Çuvaş yazı dilinin doğduğu 19. yüzyıl, aynı za-
Türkleri, onun 453 yılında ölümünden sonra Utigur manda büyük toplumsal çalkantıların da yaşandığı
ve Kutrigur olarak ikiye ayrılmışlardır. Utigur kolu Orta bir dönemdir. Ruslara haraç ödemek zorunda olan
Volga bölgesine göç ederek Volga Bulgar Devleti’ni Çuvaş köylüler, yüzyılın ikinci yarısında yavaş yavaş
kurmuş; yedinci, sekizinci yüzyıllarda İslam ülkeleriyle ellerindeki tüm toprakları yitirmişler ve iş aramak için
girdikleri ticaret ilişkileri sonucu İslamiyet’i kabul et- şehirlere göç etmişlerdir. Böylece yoksul insanların
mişlerdir. Kurdukları devlet 1237’de Moğol-Türk ordu- çektiği acılar da edebiyata konu olmaya başlamıştır.
su tarafından yıkılmış; bugünkü Çuvaşistan toprakları, 1804 yılında kurulmuş olan Kazan Üniversitesi ile İ.
önce Altın-Ordu, sonra da Altın-Ordu’nun dağılmasıy- Ya. Yakovlev’in kurduğu ve Rusya içindeki tek Çuvaş
la kurulan hanlıklardan biri olan Kazan Hanlığı yöne- okulu olan Simbirsk Çuvaş Okulu, Çuvaş edebiyatçıla-
timi altına girmiştir. 1552’de Rus Çarı Korkunç İvan’ın rının Rus yazarlarını tanımalarına ve onlardan büyük
Kazan Hanlığı’nı yıkmasıyla bölge Rus yönetimine gir- ölçüde etkilenmelerine yol açmıştır.
miştir. Çuvaş adı da ilk kez bu dönemde kullanılmıştır. Çuvaşlar ve Çuvaş Edebiyatı
Bu bölgede, Bulgar, Altın Ordu-Kıpçak ve Türkleş- Diğer Türk halkları gibi Çuvaşların da zengin bir
miş Fin-Ugor ögeleri iç içedir ve Tatarlar ile Bulgar-Çu- sözlü halk edebiyatı gelenekleri olmasına karşın,
vaş halkı, Moğol istilası, Altın-Ordu dönemi, Kazan Çuvaşça ancak 19. yüzyılda yazı dili olmuş ve sözlü
Hanlığı dönemi ve ardından da Rus işgali döneminde ürünler de ancak bu dönemden itibaren yazıya ge-
aynı coğrafi, toplumsal ve kültürel koşulları paylaşmış- çirilmeye başlanmıştır. Bu halk edebiyatı geleneği ile
lardır. beslenen Çağdaş Çuvaş Edebiyatı, Rus okullarında

Toplumsal ve Kültürel Alt Yapı okuyan Çuvaş aydınlarının çok iyi bildikleri Rus Edebi-
Çağdaş Çuvaş Edebiyatı’nın doğuşu 19. yüzyılın yatı’nın etkisiyle gelişmiştir.
ikinci yarısındaki toplumsal hareketlerden, özgürlük Özellikle türkü türü açısından çok zengin olan
mücadelelerinden bağımsız düşünülemez. Bölgedeki Çuvaş halk edebiyatında, masallar, bilmeceler ve
54
SAYI 387 • KASIM 2019