Page 318 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 318

T
                                     ASIA  E N G G A R A   O ALA   M   KURUN NIAGA 1450-1680


                           K elas    t e r p e l a j a r   yang  b e r t u m b u h   p e s a t   j u g a   m e n c a k u p   s a r j a n a - s a r j a n a

                  clan g u r u - g u r u   a g a m a ,   s e j u m l a h   penulis clan p e n e r j emah p r o f esional y a n g   b e r ­

                  naung di b a w a h   istana s e r t a   t o k o h - t o k o h   t e r k em  u k a   lainnya. Salah  s e o r a n g   d i

                                                  s
                  antaranya ialah penulis  i tana M           a k a s a r   E n c e '   Amin (1670:  91), yang d i   b a w a h
                      m
                  ini  e m b e r i  kita p o t r e t   dirinya y a n g   s a n g a t   m e n a r i k   d a l a m   p u i s i   e p o s   b e sarn  y a ,
                  Sy a 'i r  P e ra ng  Meng  s a r :





                              En  c l'  Amin d i p a n g g il  m e m b u a t   s u r a c .
                              b u n y i n y a   ba i k   tiada y a n g  ghalat;
                              kalam m u k h ta s a r   tiada dibuat.


                              E n c i'  Amin itu o r a n g   y a n g   bijak.

                              nisab M e n g ka s a r   anak Mdayu  ...
                              lernah ltmbut b a d a n n y a   a yu ;
                              laksana t a r u k   a n gs o k a   Jaju.




                  M  e s k i p u n   k e g i a t a n   sastra  di  d a e r a h   t e r s e b u t   d i l a k u k a n   d a l a m   b e r b a ga i
                  b a h a s a ,   n a m u n   i n t e r a k s i   b e r l a n g s u n g   j u g a   a n t a r a   b a h a s a - b a h a s a   y a n g   s e k a l i g u s

                  m e r u p a k a n   b a h a s a - b a h a s a   besar u t a m a   d i   k a l a n g a n   p e d a g a n g - b a h a s a   M  e l a y u ,

                  Arab,  clan  P o r t u g is .  P r o s e s   i n t e r p r e t a s i   tidak  s e l a m a n y a   mudah.  S e b u a h   s u r a t

                  d i p l o m a s i   B e l a n d a   k e p a d a   r a j a   Siam  p e r t a m a - t a m a   d i t e r j e m a h k a n   k e   dalam

                  b a h a s a   P o r t u g i s ,   k e m u d i a n   ke bahaa M  e l a y u ,  clan  akhimya ke  d a l a m   b a h a s a

                                               s
                  T h a i   o l e h   p e n e r j e m a h   i tana, yang " a g a k   l a m b a t   clan t e r l a l u  b e r h a t i - h a t i , "   p a l i n g
                  tidak d a l a m   k o m u n i k a s i   f o r m a l   d e m i k i a n   ( C a e n   1 6 3 2 :  2 2 2 ) .  T a p i  s e k a l i   o r a n g

                  a s i n g   telah  m e n g u a s a i   b a h a s a   M  e l a y u ,   m e r e k a   a k a n   dapat  b e r o p e r a s i   s e ca r a

                  e f e k t i f   d i   s e m u a   k o t a   p e l a b u h a n   besar  ( k e c u a l i   y a n g   d i   V ie t n a m ) .   O r a n g   J a w a
                  d a r i   B a n t e n ,  m i s a l n y a ,   " j u g a   m e n g g u n a k a n   b a h a s a   clan  h u r u f   M  e l a y u ,   y a n g

                  m e r u p a k a n   bahasa  y a n g   s a n g a t   e fe k t i f ,   mudah  d i p e l a j a r i   clan  d i p a k a i ,   s e b a b

                  b u k a n   hanya  d i m e n g e r ti   d i   India tapi  juga  d i   s e l u r u h   k e p u l a u a n   s e k i t a m  y a "

                  ( L o d e w y c k s z   1598:  1 2 0 ;   cf.Will o u g h b y   1635: fo l io   117). B e b e r a p a   dari p e n u l i s ­

                  penulis  M    e l a y u   y a n g   terbesar  m u n g k i n   m e m p e l a j a r i   b a h a s a   t e r s e b u t   d i   m a s a

                  d e w a s a .  Nuruddin  a r - R a n i r i   lahir  d i   G u j a r a t   cl a n   Hamzah  Fansuri  m u n g k i n

                  l a h i r   d i   A y u t t h a y a ,   tapi  k e d u a n y a   m e m p e r k a y a   apa  y a n g   s e k a r a n g   disebut
                  b a h a s a   M  e l a y u   " k l a s i k "   k a r e n a   m e n u l i s k a n n y a   dengan  indah  d i   A c e h - y a n g

                  b a h a s a   p e n d u d u k n y a   s a m a   s e k a l i   bukanlah  bahasa  M  e l a y u   m e l a i n k a n   b a h a s a

                  A c e h .








                                                                    274
   313   314   315   316   317   318   319   320   321   322   323