Page 39 - STAV broj 391

“koincidentnim naporom ustaša i četnika
bili već 1941–1945. uništeni ili u najboljem
slučaju svedeni na sasvim marginalan de-
mografski faktor”.
Osim toga, smatralo se da je samo u
uslovima Titove politike samoupravljanja
i nesvrstanosti, ma šta se danas pod tim
podrazumijevalo, bila moguća nacional-
no-politička afirmacija Bošnjaka, koja je
od kraja šezdesetih godina ostvarena pod
njihovim tadašnjim etničko-vjerskim ime-
nom bosanski Muslimani, stoji u Ademo-
vićevoj knjizi. Druga je stvar je li izbor
imena “Muslimani” najbolje rješenje, piše
Ivo Banac. Bez obzira na to, ostaje činje-
nica da su “u Titovoj Jugoslaviji od 1963.
godine pa nadalje bosanskohercegovački
Muslimani dobili status nacije”.
Kraj šezdesetih i početak sedamdesetih
godina, period kroz koji prolaze Bošnjaci,
Avdo Humo naziva periodom renesane.
“Oslobođeni ekonomskih i političkih pri-
tisaka, oni se nalaze u jednom velikom us-
ponu u stvaranju moderne radničke klase, Purivatrino kapitalno djelo bila je monografija Jugoslavenska
inteligencije i kulture. Masa intelektualaca,
književnika, naučnika regrutuje se iz nji- muslimanska organizacija u političkom životu Kraljevine Srba,
hovih redova. Taj stari bosanskohercego- Hrvata i Slovenaca. Bilo je to obilje nove i do tada nepoznate
vački urbani element tek je u socijalizmu
dobio uslove da ispolji svoje mogućnosti i nekorištene historijske građe. Istraživački napor Atifa
i da stvara u savremenim uslovima svoju Purivatre dobija posebno na značaju kada se zna činjenica
kulturu i nesmetano gradi svoje nacio-
nalno biće. Na tom putu ima prepreka i da je arhiva JMO izgubljena, te da je za rekonstruiranje njene
smetnji”, pisao je Humo. historije trebalo slijediti često posredne izvore različitog
U Ustavu iz 1963. godine Bosna i Her-
cegovina konstituirana je kao zajednica porijekla i značaja, kritički ih cijeniti, a zatim sklopiti u
Srba, Hrvata i Muslimana. To znači da su mozaik jednog doba i njegovih ljudskih sudbina i mentaliteta.
Bošnjaci tada ustavno priznati pod nacio-
nalnim imenom Muslimani, premda su i
nadalje u društvenoj praksi, iz raznih ra- ravnopravnom Srbima, Hrvatima i svima dočekali kao vjerovatno jedini narod u
zloga, osporavani u svojim nacionalnim drugima na prostorima Jugoslavije u Dru- Evropi bez ikakvih vlastitih nacional-
pravima. Svojim izučavanjima i naučno gome svjetskom ratu. I on i Kasim Sulje- nih institucija, ako se izuzme Islamska
fundiranom argumentacijom u tim po- vić, koji su bili združeni srodnim naučnim zajednica, čije je djelovanje bilo ograni-
vijesnim okolnostima Purivatra je dopri- preokupacijama, spoznali su i kakav je bio čeno na vjersku sferu javnog života. To-
nosio poimanju i širenju smisla, suštine i položaj bošnjačkog naroda u socijalističkoj kom 1990. godine dolazi do obnove boš-
značenja konačnoga zvaničnog priznanja Jugoslaviji, naročito od 1945. do 1963. go- njačkih institucija, prije svega u oblasti
samobitnosti “muslimanske” nacije. dine. To je period u NOB-u “priznatoga” političkoga i kulturnog života. Kada je
Purivatra je iz prošlosti spoznao bitne i uspostavljenog, pa neposredno iza rata početkom oktobra 1990. godine obnov-
činjenice o tome kako, kada su i zašto Boš- “ukinutoga” i ponovno “vraćenoga” nji- ljen rad “Preporoda”, Atif Purivatra bio
njaci preimenovani u Muslimane. Izučava- hovog nacionalnog identiteta. je među njegovim obnoviteljima i najak-
jući razvoj i djelovanje Jugoslavenske mu- Prozreli su sve velikonacionalne i ve- tivnijim članovima.
slimanske organizacije između dva svjetska likodržavne “teorije”, koje iz dalje i bliže Agresija na Bosnu i Hercegovinu i
rata, on je dobro znao kakav je bio položaj prošlosti govore o bošnjačkom nacional- Bošnjake nametnuli su potrebu objedi-
Bošnjaka u Kraljevini SHS. U toj državi nom porijeklu i imenu, o “historijskoj njavanja svih bošnjačkih intelektualnih
(od 1929. godine Kraljevini Jugoslaviji) krivici”, o višedecenijskim pretenzijama potencijala, pa je krajem decembra 1992.
Bošnjaci nisu bili priznavani kao narod. Srbije i Hrvatske prema teritoriju Bosne godine održan Kongres bosansko-musli-
Oni su svojatani, “nacionalizirani”, pod- i Hercegovine te aspiracijama ka “nacio- manskih (bošnjačkih) intelektualaca, na
vrgavani asimilacijama i političkim utje- naliziranju” Bošnjaka u Srbe ili Hrvate. kojem je konstituirano njegovo Vijeće,
cajima dviju susjednih zemalja – Srbije i kao globalni bošnjački nacionalni pro-
Hrvatske. Istražio je i kada je “ukinut” TREĆI PREPOROD jekt, na čijem je ostvarivanju Atif Puriva-
njihov nacionalni identitet. U godinama raspada komunističkog tra od početka požrtvovano radio i kojem
Analizirao je obilje dokumenata iz pri- sistema i disolucije Jugoslavije javlja se se u cijelosti posvetio i dao mu neizbrisiv
jeratnog, ali i iz vremena NOB-a i shvatio treći bošnjački nacionalni preporod, čiji pečat. On je bio prvi generalni sekretar, a
kako su se u ratnom periodu KPJ, Tito je cilj bio konačno oslobođenje Bošnja- prva tribina održana je još 4. septembra,
i NOP (Narodnooslobodilački pokret) ka i njihovo kulturno-političko institu- hladne i gladne 1993. na temu ženevskih
odnosili prema Bošnjacima kao narodu cionaliziranje. To su vrijeme Bošnjaci dokumenata i njihovih implikacija. n

STAV 2/9/2022 39