Page 72 - STAV broj 436 - 02

KRAJOBRAZI BOŠNJAČKOG IDENTITETA

NARODNA MUZIKA BOŠNJAKA

arodna muzika u Bošnjaka sadrži oblike muzičkog izraza
koji su u odnosu na muzičke forme drugih naroda s istog
područja posebni u repertoarskom i u funkcionalnom smislu
Nte u naglašenim kulturno-muzičkim utjecajima s Istoka.
Društvena slojevitost, zasnovana na principu odvajanja između sela
i grada, utjecala je na unutarnja stilska i estetska razdvajanja muzič-
kih izraza bosanskih Bošnjaka više nego što su se razlike odražavale
kroz klasne podjele. Gradske sredine BiH brzo su podlegle istočn-
jačkim, tj. turskim utjecajima, jer su tu djelovale vjerske ustanove i
bile okupljene administrativne i vojno-političke uprave osmanske
vlasti. Izdvojeno seosko stanovništvo održalo je viši stupanj kultur-
nog zajedništva s muzičkim izrazima drugih naroda, Srba i Hrva-
ta. Kulturna izdvojenost Bošnjaka najviše je naglašena u pasivnim
planinskim područjima BiH, gdje su se uglavnom zadržali oblici i
elementi autohtone seoske narodne muzike. Iz svega proistječe da
narodna muzika bosanskih Bošnjaka nije u stilskom, repertoar-
skom, funkcionalnom i estetskom smislu jedinstvena, te se ne može
prikazati homogeno, već složeno, kako je zastupljena u stvarnosti. Bosne s Istoka. Ima 6-8-10 žica, ugođenih na samo tri osnovna tona,
U muzičkoj praksi Bošnjaka uz oblike epskog pjevanja, koji su npr.: f1 – cl – g1, različito pokrajinski rasprostranjen i pojavom ve-
podudarni po muzičko-stilskim odlikama s muzičkim izrazom drugih zan isključivo za gradske sredine (sjeveroistočna Bosna, posebno
naroda na istom području, uočljiva je znatna zastupljenost pjesama Tuzla i Zvornik, te Sarajevo). Jednostavniji su tipovi istovrsnih in-
lirskog karaktera. Danas su te pjesme u općenito poznate pod nazivom strumenata: tambura, bugarija, karaduzen i šargija. Međusobno se
sevdalinke. U njima su preuzeti neki muzički elementi s Istoka, prven- razlikuju po funkciji, veličini, broju žica od dvije (pivačka tambura)
stveno turskih utjecaja, koji su zatim prilagođeni podneblju, ukusu do šest (šargija) i po broju prečki (perdeta) za ugađanje tonova. U
i osobenoj sociokulturnoj situaciji BiH. Osnovne su muzičke odlike srednjoj Bosni, Hercegovini i u Sandžaku epska pjesma praćena je
sevdalinke sljedeće: širok raspon napjeva, temeljenih na dijatonskim guslama, a u Cazinskoj krajini pivačkom tamburicom. Bošnjaci se-
ili hromatskim nizovima, gdje se u donjem tetrakordu često pojavljuje oskih sredina služe se još ponegdje zurnom, duhačkim instrumen-
povećana sekunda, okružena dvama polustepenima. To je identično s tom s dvostrukim jezičkom, porijeklom s Istoka. Zurna se u Bosni
tonskim sadržajem hidžaz mekama, jednog od brojnih arapsko-turskih upotrebljava u sastavu: 2 zurne i 2 bubnja, i to u okviru svatovskih
modusa. Tonski odnosi ovdje samo približno odgovaraju temperova- obreda i drugih svečanih prilika. Bubanj je u Bošnjaka imao signal-
nim, na što ukazuje način ugađanja saza, instrumenta koji je često nu funkciju. U Bosni i Hercegovini su još bili zastupljeni talambasi,
pratio pjevanje sevdalinke. Tipične su veće grupe ukrasnih tonova. veliki i mali (kadum), instrumenti orijentalnog porijekla. Građeni
Ritam je uglavnom slobodan. Melostrofe, koje u osnovi sadrže samo su od plitke metalne posude i jedne membrane. Među membra-
po jedan ili dva stiha, proširuju se ponavljanjem stihova i članaka i nofonim instrumentima još su tipovi s uskim drvenim obodom i
dodavanjem uzvika haj, aj, aman. Posebni uvjeti pjevanja sevdalinke, membranom: def, daira i bimbir-halka. Od idiofonih instrumena-
ostvareni među Bošnjacima gradskih sredina BiH, te osobena druš- ta među Bošnjacima spominju se zile, tj. veći ručni cimbali, koji se
tvena uloga ove pjesme utjecali su na oblikovanje posebnih estetskih danas rijetko upotrebljavaju, i to samo u okviru derviških obreda.
kriterija. Ti se oblici izvorno pjevaju srazmjerno tiho, sa suzdržanom Intenzivni kulturni razvoj u savremenom društvu utječe na preob-
i njegovanom kakvoćom solo muškog ili ženskog glasa. likovanje tradicionalnog muzičkog izraza Bošnjaka. Ti novi procesi
Što se muzičkih instrumenata tiče, saz je žičani instrument tipa promjena odražavaju se veoma složeno na pojedine spomenute as-
dugovrate laute, prenesen u gradsku muslimansku muzičku praksu pekte i oblike tradicionalne muzičke kulture Bošnjaka.

TURKE SU NAZIVALI TURKUŠAMA, A SEBE

UVIJEK I SAMO BOŠNJACIMA

Akademik Mehmed Begović rođen je Bosni i Hercegovini, u kojoj, među ostalim,
u Trebinju 1904. godine, a umro je 1990. obrađuje i temu Muslimani i nacionalizam.
godine u Beogradu kao univerzitetski Kako se vidi, bosanskohercegovački mu-
profesor koji je zbog svoje stručnosti u slimani ostali su vjerni svojim narodnim
oblasti prava primljen i u SANU, a do- tradicijama za cijelo vrijeme turske uprave,
bitnik je najuglednijih nagrada u bivšoj iako ponekad nazivaju svoju vjeru ‚turskom
Jugoslaviji. Prije 2. svjetskog rata polje vjerom‘ umesto islamskom, a sebe Turcima nego još nešto više. Ta je riječ označavala i
njegovog naučnog istraživanja bilo je še- umjesto muslimanima. Te su riječi, po njiho- neku vrstu nacionalne pripadnosti. Biće sasvim
rijatsko pravo te pitanje vakufske imovi- vom shvatanju, označavale njihovu vjersku, razumljivo što su oni na taj način izražavali
ne na prostoru bivše Jugoslavije, a poslije a ne narodnu pripadnost, jer oni u nacional- svoje nacionalno pripadanje kad se uzme u
rata uglavnom objavljuje stručne knjige o nom pogledu nazivaju Turke ‚Turkušama‘, a obzir činjenica da je srpstvo sve do 19. vijeka
porodičnom pravu. No, on je 1938. godine sebe ‚Bošnjacima‘. Riječ Bošnjak značila je bilo usko vezano za pravoslavlje, a hrvatstvo
u Beogradu objavio knjigu Muslimani u za njih ne samo pokrajinski geografski pojam za katolicizam, piše akademik Begović.

72 14/7/2023 STAV