Page 64 - STAV broj 193

KULTURA

Sefardi u Bosni

BOSANSKI NADRABIN
DR. MORIC LEVI

Moric Levi bio je sarajevski nadrabin 24 godine (od 1917. do 1941. godine), član bet-dina (vjerskog
suda), te profesor vjeronauke u sarajevskim gimnazijama. Uz nadrabina rava Davida Jakova Parde,
rava Moše Danona, te tri sarajevska hahama-ašalema, rava Merkada Avrama Romana, rava Moše
Maestra (Ham Bohor) te rava Ješua Saloma, bio je najškolovaniji sarajevski nadrabin. Umro je
1942. godine u koncentracionom logoru u Grazu (Austrija), pošto su ga nacisti mučili i oslijepili

Piše: David KAMHI školovali širom Evrope, najviše u Beču, najpoznatijih bečkih nadrabina, čuvenih
Parizu, Pragu, Berlinu i Milanu. profesora i svjetski poznatih naučnika
– Al entendidor pokas palabras – mu- Schwartza, Friedmana, Bihlera i drugih.
drom malo riječi dosta. U toj plejadi, jedan od vodećih bio je Filozofski fakultet završio je iste godine.
dr. Moric Levi, od 1917. do 1941. godine. Bio je sarajevski nadrabin 24 godine (od
– Ken bjen mi menta, bjen ki tenga – 1917. do 1941. godine), član bet-dina (vjer-
ko me po dobru spominje, neka i njemu Moric Levi rodio se 27. februara 1879. skog suda), te profesor vjeronauke u sara-
bude dobro. godine u tipičnoj sarajevskoj sefardskoj po- jevskim gimnazijama. Uz nadrabina rava
rodici, nakon smrti svog oca. U Sarajevu Davida Jakova Parde, rava Moše Danona,
– Ađuntate kon buenos, seras uno de je završio Ješivu (jevrejsku školu) kod po- te tri sarajevska hahama-ašalema, rava Mer-
ejos – druži se s dobrim ljudima, bit ćeš znatih rabina Avrama Abinuna i Merkada kada Avrama Romana, rava Moše Maestra
kao i oni. Romana i Veliku gimnaziju 1901. godine. (Ham Bohor) te rava Ješua Saloma, bio je
Zbog potrebe jevrejske, sefardske općine za najškolovaniji sarajevski nadrabin. Umro
– Las dijas pasan komo salombra, el školovanim kadrom, dobio je preporuku je 1942. godine u koncentracionom logo-
rikordo keda asta la tomba – dani prolaze za daljnje školovanje u Beču. Za vrijeme ru u Grazu (Austrija), pošto su ga nacisti
kao sjena, sjećanja ostaju do groba. studija dobio je stipendiju od Zemaljske mučili i oslijepili.
vlade u Sarajevu. U Beču je nakon studija
Jevreji sefardi dolazili su u Sarajevo već semitske filologije doktorirao 1906. godi- VRSTAN POZNAVALAC SEFARDIKE
od druge decenije 16. stoljeća iz Soluna, ne, a 1907. položio je ispit za rabina, na-
Istanbula i drugih većih gradova Osman- kon izučavanja Tore i Talmuda kod tada Moric Levi bio je jedan od najvećih
ske imperije povremeno, a od četvrte i pete poznavalaca sefardike sa svim njenim
decenije tog stoljeća počeli su živjeti stalno komponentama. Iz ove oblasti napisao je
u Sarajevu. Od 1565. godine djelovala je i mnogo naučnih rasprava, te više članaka
Jevrejska općina. Tokom 450 godina, reli- i eseja objavljenih u sarajevskim, jevrej-
gija je, u širem smislu, bila stalno prisutna skim listovima, kao i almanasima sara-
u njihovom svakodnevnom životu. Veliki jevskih rabina, te godišnjacima i drugim
je broj rabina i manji broj nadrabina koji zbornicima. Napisao je veliki broj članaka
su djelovali u Sarajevu, počevši od prvog na španskom, njemačkom i srpsko-hrvat-
verificiranog rabina Samuela Baruha, pa skom jeziku u raznim novinama i časopisi-
do zadnjeg Menahema Romana. ma širom Evrope. Jedan od najpoznatijih
bio je članak Fragmenti iz života Sefarda,
Skoro svi sarajevski rabini bili su aktiv- koji je objavljen 1924. godine u Spomeni-
ni ne samo u vjerskom nego i u kulturnom ci “Benevolencije” (jevrejsko kulturno i
i političkom životu svog vremena. Takvo prosvjetno društvo osnovano 1894. godi-
stanje trajalo je skoro do samog kraja 19. ne u Sarajevu).
stoljeća. Početkom 20. stoljeća bosanska
sefardska zajednica pravi veliki iskorak Široj publici možda je manje poznato
naprijed u vjerskom, kulturnom, a po- da je on bio jedan od neumornih sakupljača
gotovo u društveno-političkom pogledu. tvorevina sefardskog usmenog kulturnog
Bosanski Sefardi postaju svjesni, između blaga. To nisu bile samo romanse nego i
ostalog, svog doprinosa multinacional- parareligiozne pjesme o praocu Abrahamu,
noj i multikulturalnoj bosanskoj sredini. Moše Rabenu (Mojsije učitelj), te kraljevi-
U tom smislu, vodeće mjesto zauzimaju ma Davidu, Salamonu i ostalim.
mladi sefardski intelektualci koji su se
Sakupljao je romanse koje su Sefardi
donijeli iz Španije, kao i one nastale na

64 15/11/2018 STAV