Page 66 - STAV broj 193

KULTURA

“Soy un hijo de aquellos sefardim expul- Medžid (reformator Osmanske imperije) nepravdama koje se vrše prilikom pljač-
sados de Espana! Soy un descendiente de dodijelio je Jevrejima titule, položaje na kanja židovske imovine”. Ovdje je spo-
los Halevy y de los Maimonides y no hoy dvoru i upravama provincija i, što je naj- menut samo jedan od mnogih sličnih
despues de 500 anos de la expulsion de važnije, dao im je pravo da budu najzašti- protesta koje su bosanski muslimani
Espana y visitando la plaza Maimonides ćenija manjina. uputili u sličnim rezolucijama povodom
de Cordoba y visitando la antigua e histo- zvjerskog ubijanja Jevreja u toku Drugog
rica sinagoga de esta grandiosa ciudad, en U novijoj historiji poznato je također svjetskog rata.
mi espiritu se evocan reminescencias de nekoliko činjenica: u novembru 1920. go-
siglos pasados, recuerdos muy tragicos y dine, kad su bili zakazani izbori za Ustavo- Istina je da se iz djela nadrabina Mori-
llenos de suspiros.” tvornu skupštinu, pročulo se da Milorad ca Levija jasno vidi da su bosanski Sefardi
Drašković, ministar unutrašnjih poslova bosanski patrioti i da su mnogo poprimili
U prevodu: “Sin sam onih Sefarda pro- kraljevine SHS, neće dati pravo glasa Je- od sredine u kojoj su živjeli, ali je istina i
gnanih iz Španije! Potomak sam Halevija vrejima. Nedugo nakon toga, u Derventi da su i na tu sredinu utjecali. Vole Bosnu
i Majmonidesa i danas, 500 godina poslije na zboru Jugoslavenske muslimanske or- pošto im je ona domovina i veoma su no-
izgona iz Španije, posjećujući Majmonide- ganizacije, Derviš Korkut je u svom govo- stalgični kad odu iz nje, te žele što prije
sov trg u Cordobi i posjećujući drevnu i ru “ustao u odbranu prava Jevreja i oštro da se u nju vrate.
historijsku sinagogu ovog veličanstvenog napao ministra Draškovića, kao i njegovo
grada, u mom duhu pojavljuju se sjećanja ministarstvo koje je pripremilo takve mje- Međusobni utjecaji su i u muzici toliki
prohujalih vjekova i sjećanja veoma tra- re”, napisao je Alija Bejtić u publikaciji o da se na iste melodije kao bosanske sevda-
gična i puna uzdaha.” (Jevrejski glas, 14 Dervišu Korkutu. linke pjevaju i pjesme na đudeo-espanjol
– 3. april 1935) kao i na arapskom jeziku. Jedna od takvih
Prilikom donošenja protujevrejskih jeste i melodija pjesme Kad ja pođoh na
Moric Levi pisao je veoma jasno, objek- uredbi (5. oktobra 1940. godine “numerus Bentbašu, koja se, osim na bosanskom jezi-
tivno i koncizno. Svaki njegov sud provje- claususa” ograničavanje prava Jevrejima ku, pjeva kao sefardska, parareligijska pje-
ren je i tačan. Ovo se naročito odnosi na na školovanje) isti Derviš Korkut oštro sma Para noče de alhad (za nedjeljnu noć) i
podatke koje je izvadio iz pinkesa, a koji je protiv toga istupio. ljubavna pjesma Mi kerido, mi amado (Moj
se zasnivaju na historijskim činjenicama dragi, moj voljeni) kao i ilahija Ebu-Bekra
u tadašnjoj Jevrejskoj općini, naročito o U apelu koga je potpisalo 60 najugled- Siddika, r. s., DŽUBI LUFTIK JA ILA-
statutima, gradnji hramova i grobalja, noš- nijih muslimana iz Banje Luke i uputilo u HI (Meni, robu sirotome). Postoje još četiri
njama, kao i statusom Jevreja u kulturnom Zagreb 1941. godine piše “da oni sa puno teksta sve na istu melodiju.
i društvenom smislu te odnosom osman- čovječnosti, svijesti i pravičnosti izraža-
skih vlasti prema Jevrejima. vaju svoja užasavanja nad zvjerstvima i Djelo nadrabina Morica Levija slu-
žilo je i služi kao glavni izvor podataka
Poznato je da je pravni položaj Jevreja mnogim istraživačima sefardike kod nas
u velikoj Osmanskoj imperiji baziran na i u svijetu, a osobito onima čija je speci-
osnovnim odredbama Kur’ana i hadisa. “U jalnost izučavanje života i običaja Sefarda
vjeri nema prisiljavanja”, stoji u Kur’anu, a iz Bosne te posebno iz Sarajeva, koji se u
u hadisu stoji da je Muhamed, a. s., rekao: sefardskom svijetu zove “Saraj de Bosnia” i
“Onome ko naškodi jednom zimiji, podi- “Jerušalajim ketana” ili “Jerušalajim čiku”
ći ću se protiv njega na Sudnjem danu.” (mali Jerusalem). Naš je grad bio jedan od
najvažnijih sefardskih centara do Drugog
Sultan Mehmed II Fatih obratio se Je- svjetskog rata, kad je u njemu živjelo više
vrejima: “Slušajte vi, Jevreji, koji živite u od 10.000 Sefarada, grad u kojem se govo-
mojoj državi! Svaki od vas može doći, ako rio najčišći đudeo-espanjol.
hoće, u Carigrad, i može reći ostalima da
ovdje imaju utočište.” I sada, kada u našem gradu postoji vrlo
mali broj ljudi koji govore taj jezik, treba
ZAŠTITA JEVREJA poraditi da taj fenomen od jezika ne ne-
stane. To je najmanje što možemo uraditi
Bajazit II je 1492. godine, nakon izgona u ime i za sjećanje na nadrabina dr. Mo-
Jevreja iz Španije, naredio svim starješina- rica Levija.
ma da ljubazno i blagonaklono prihvate Je-
vreje i zaprijetio smrtnom kaznom onima BIBLIOGRAFIJA
koji ih maltretiraju. To se desilo i u doba Baruh, Kalmi: Izabrana djela, “Svjetlost”,
Moše Danona, kojeg su spasili sarajevski
muslimani od Ruždi-paše. Sultan Abdul Sarajevo, 1972.
Bejtić, Alija: Sijavuš-pašina daira u Sarajevu,
Levi, prilikom pisanja kapitalnog djela “Sefardi u Bosni”, najviše
je koristio podatke iz siđila (protokoli šerijatskih sudova) pisanih prilozi za proučavanje istorije Sarajeva, go-
u originalu na osmanskom turskom jeziku. Siđili su sadržavali ne dina II, knjiga II, Sarajevo, 1966.
samo sudske odluke nego i fermane i zakone koji su bili vezani Hadžijahić, Muhamed: O manjinskim etnič-
za Sefarde u Sarajevu, kao i u drugim gradovima tadašnje Bosne kim skupinama u Bosni i Hercegovini u 18.
i Hercegovine. Da bi upoznao siđile, obratio se Fehimu ef. Spahi i 19. stoljeću do okupacije 1878, Prilozi za
da ih prevede na bosanski jezik, kao i da mu pomogne u njihovom istoriju, god. XVII, broj 18, Sarajevo, 1981.
razumijevanju i tumačenju. Fehim ef. Spaho (13. februar 1877 – 14. Kamhi, Haim: Sarajevski rabini, Spomenica
februar 1942) i nadrabin Moric Levi su i inače sarađivali 400 godina od dolaska Jevreja u Bosnu i
Hercegovinu, Sarajevo 1966.
Levi, Moric: Sefardi u Bosni, prijevod na bo-
sanski jezik: mr. Ljiljana Masal, Bosan-
ska biblioteka, Sarajevo, 1997.
Pulido Fernandez, Angel: Espanoles sin pa-
tria, Madrid, 1905.

66 15/11/2018 STAV