Page 65 - STAV broj 347

igda mogaše, pobježe iz zidina i ruševi- i od svih ostalih čavskih familija, i oni
na tog grada. (...) Svijet i danas priča da se upinjahu svim silama da se uzveru na
se ta zmija može na Đurđevdan viđati, višu granu na ljestvici hrvatskog pleme-
gdje skače od zida do zida na Javniku.” nitaškog rodoslovlja. To se možda može
Tako zapisa Mile Obradović u tekstu iščitavati iz činjenice da je baš Ivan Ko-
objavljenom u Bosanskoj vili u Saraje- zal, za razliku od mnogih koji imadoše
vu 1890. godine, koji mladi bužimski u rukama darovnice za Podzvizd i Vr-
istraživač Amir Sijamhodžić pronađe nograč, uspio da, barem nakratko, uđe u
u Digitalnoj narodnoj biblioteci Srbije posjed ovih gradova, kako bi se to reklo
i uvrsti u knjigu Slovo o zavičaju, u ko- današnjim jezikom sudskih presuda. Ali
joj sabra mnoštvo vrijednih tekstova o im ratoborni Kreščići ne dadoše da dugo
svom Bužimu. uživaju na njihovoj plemenitoj koju su
daleki preci dobili kao dar od Bele IV
SMRT ČAVNIKA jer su mu pred Trogirom spasili glavu
A Čavnik? Njega je narodna legenda od mongolske sablje.
potpuno zaboravila. Ali nije historija. U Na kraju i sami Kozali postadoše lo-
njoj izniče Čavnik, u čijoj će se sudbini vina na koju se bacaše plemići mašući
ocrtati mnoge crtice iz priče o Javniku darovnicama s pečatom kraljevske bu-
i njegovom kralju s krmećom glavom, dimske kancelarije. Okomiše se na njih
negdje s kraja 15. stoljeća, u stilu got- Benko Baćan i Baltazar Alapić, poznati
skom, u obliku jajeta. Prvi put histori- po tome što su u svojim rukama imali
ja nesigurno izmuckuje njegovo ime u barem desetak darovnica izdatih navod-
povelji kralja Vladislava iz 1493. godine, no lično od kralja, pa mahaše s njima,
kojom potvrđuje Ivanu i Petru od Čavice ali ne zna se da su ikada i stvarno pri-
njihove posjede i koju je u svojim ruka- svojili bilo koji od posjeda na koji uda-
ma držao hrvatski historičar Radoslav raše. Kada se riješiše ove napasti, i sami
Lopašić. Bila je to utvrda s centralnom Kozlini okaniše se ovih prljavih poslova,
visokom kulom podignuta da zabereči a i Osmanlije su već bile blizu tako da
eventualni prodor Turaka kroz dolinu im ništa nije vrijedilo ako se ne uspiju
rijeke Čave prema utvrđenom gradu odbraniti od “nove pošasti” koja se pre-
Bužimu, koji se i sam u prvim pisanim lijevala s istoka.
izvorima pojavljuje pod imenom Čava ili Priča se da su se čavska plemena
Čavnik. Tako se historijski dokumenti dobro držala u borbama protiv osman-
poklapaju s fantastičnom narodnom le- ske vojske i da su poput osica iskakali
gendom koja bilježi postojanje dva grada iz svoje neobične utvrde i zabadali se u
neuobičajeno blizu jedan drugome – di- bokove turskih odreda koji su se bacali
jeliše ih samo brežuljak Mrazovac – a da na Bužim. I još hitrije su se povlačili i
bi ih razlikovali, mijenjaju im početna zatvarali u svoju utvrdu braneći je ju-
slova u imenu. nački i bez popuštanja. Ali, svaka je
Drugi put spominje se Čavnik u jed- opsada ostavljala dubok trag na glavnoj
noj od onih sumnjivih darovnica što su kuli koja više nije mogla izdržavati to-
ih hrvatski plemići podmićivanjem do- povsku đulad i jedva je stajala usprav-
bijali u kraljevskoj kancelariji u Budimu, no, a zidovi na mnogim mjestima bi-
a koje su se uglavnom odnosile na manje jahu tako načeti da nije bilo vremena
posjede bez utvrda koje su lahko mogli za popravak. Tako se sudbina Čavnika,
pokoriti, a ako im to ipak ne bi pošlo za ova, ispisivana historijskim dokumenti-
rukom, onda bi ih prodavali. Jednu takvu ma, opet poklopi sa sudbinom Javnika,
darovnicu, udruživši sredstva s Bernan- onom, ispisivanom u narodnoj mašti.
uhvati trostruka groznica, i smrtni strah, dinom Tupićem iz Zečeva, kupio je 1520. Načet silnim naletima osmanske voj-
osobito još kad ču gdje se suče grozna godine od Nikole Vojkovića Ivan Kozal ske, nađe se Čavnik na popisu krajiškog
zmijurina, al’ se on ne pomače, a zmija iz Čavice. Ti Kozali bili su daleko drč- zapovjednika Ivana Lenkovića, među
dođe do momčeta, pa zinu i isplazi je- niji i ambiciozniji od Gorjekovića, i od Podzvizdom i Vrnogračom, i ostalim
zik. Sad se tek momče prepane, pa što Strilčića, i od Blaževića, i od Zrkalića, gradovima namijenjenim za potpuno
rušenje. Tako su, kao u legendi, oni koji
su podigli grad morali na kraju sami da
Tako ti se on iznenada nađe pred gadnom zmijurinom koja ga sruše, a način je bio samo jedan, da
se od gladi prevrće na vrelom kamenu. Ovaj se ne prestraši, se od grada povuče čoha i pospe baru-
tom i cijeli Čavnik, kao Javnik u priči,
već se smilova i ode i zamoli kod čobana mlijeka pa joj ga poleti u nebo. Osmanlije ga ne obnovi-
donese u kablu. Kad je posrkala mlijeko, zmija nestade u še kao što su to uradili s Podzvizdom i
Vrnogračom, već ga ostaviše onakvog
pukotinama između kamenja i uskoro se povrati s onim skljokanog u hrpu kamenja po kojem
kablom punim dukata. I tad progovori: “Eto, to ti je zato što izrasta šiblje i u pukotinama između
kamenova plaze zmije, stvarne, rekao
si me jadnu siroticu mlijekom nahranio.” bi čovjek samo što ne progovore. n

STAV 29/10/2021 65