Page 55 - STAV broj 373 - 374

Prije Agresije u Banjoj Luci bilo je 16 džamija. Svih 16 srušeno je između aprila i septembra
1993. godine. U noći s nedjelje na ponedjeljak, 5. jula, minirane su četiri džamije. Dvije najveće i
najznačajnije banjalučke džamije srušene su u maju 1993. godine, a to su Ferhadija, koju je 1579.
izgradio Ferhad-paša Sokolović, te Arnaudija, koju je 1584. izgradio tefterdar Hasan. Osim džamija,
razoreni su i drugi objekti islamske kulture, sahat-kula, šadrvani i turbeta, a u cijelom Banjalučkom
muftijstvu srušeno je i oštećeno oko 200 džamija.

Piše: Nedim HASIĆ

vu velebnu bogomolju podiže u ime svog rođaka Mehmed-paše Sokolovića, dev- Ferhad-bega na funkciju sandžak-bega Bo-
Allaha/ Dobrotvor Ferhad-beg, poma- širmom iz Bosne, na osmanski dvor prispio sanskog sandžaka započeta je nova faza u
gač vjernika/ Žednim mačem ukle- veoma mlad. S obzirom na to da je ubijen izgradnji i razvoju nekoliko gradova (Banja
Osa u mramor svoje junačko ime/ Sa 1590. godine u punoj muževnoj dobi, pret- Luka, Zemunik, Hrvace) na teritoriju ovog,
ratnim imetkom podiže dobro taj odabrani muž/ postavlja se da je rođen između treće i četvr- ali i susjednih sandžaka. U tom smislu, na-
Sipahi prispjevši građevini reče joj kronogram/ te decenije 16. stoljeća. Ferhad-paša potječe ročito je značajan njegov doprinos razvoju
U ime Allaha sagrađeno je ovo mjesto za vjer- iz ugledne porodice iz istočne Bosne, koja kasabe Banje Luke kao sjedišta Bosanskog
nike. (1579/80) je svojevremeno dala niz velikih državnika sandžaka, a zatim i Bosanskog ejaleta.
Sedmog maja 1993. godine tadašnje vla- i vojskovođa. U Banjoj Luci, ali i mnogim drugim gra-
sti entiteta RS s nekoliko stotina kilograma Rođen je u selu Sokolovići kod Rudog, dovima Osmanskog Carstva, Ferhad-paša
eksploziva srušile su Ferhad-pašinu dža- općina Višegrad, od oca Rustem-bega. Stariji je dao da se izgrade brojni sakralni i profa-
miju, zadužbinu Ferhad-paše Sokolovića, mu brat Derviš-paša bijaše veliki vezir, koji ni objekti. Povodeći se za primjerom ovog
a ono što je od nje ostalo nakon miniranja je kasnije pri osvajanju Georgije poginuo kao dostojanstvenika, i njegovi rođaci, te bli-
pobacali. Ovaj je datum zato proglašen za beglerbeg od Dijari-Bekra, a drugi brat Ali- ži saradnici, ali i ostali imućniji pojedinci
Dan džamija u Bosni i Hercegovini odlu- beg bio je pakračko-cernični sandžak-beg i također su ulagali sredstva u izgradnju in-
kom Rijaseta Islamske zajednice s ciljem da poginuo je pri padu Ostrogona. Spahić dalje frastrukture u Bosanskom ejaletu, i to iz-
simbolički podsjeća na stradanje, potpuno piše kako su po dolasku Ferhad-bega Soko- gradnjom infrastrukture kako Banje Luke,
rušenje ili oštećenje velikog broja džamija, lovića na funkciju sandžak-bega Bosanskog tako i mnogih drugih gradova, kako stoji
mesdžida i drugih vakufskih objekata tokom sandžaka 1573. godine izvršena nova osva- u knjizi autorice Elme Korić Životni put
Agresije na BiH. janja teritorija preko rijeke Une. prvog beglerbega Bosne: Ferhad-paša Soko-
Ferhadija džamija izgrađena 1579. godine Ove Ferhad-begove osvajačke akcije bile lović, koja je detaljno istražila život i zao-
predstavljala je jedno od najuspješnijih arhi- su u skladu s namjerama Porte da proširi gra- stavštinu Ferhad-paše.
tektonskih ostvarenja bosanske arhitekture nice Osmanskog Carstva ka sjeverozapadu. Intenzivna graditeljska aktivnost u Ba-
u vrijeme Osmanlija u 16. stoljeću, a 1950. U tom periodu potreba za jačim i razvijeni- njoj Luci započela je još u vrijeme bosan-
godine uvrštena je u kulturnu baštinu BiH, jim birokratskim aparatom nagnala je osla- skog sandžak-bega Sofi Mehmed-paše. On
zatim i na Listu spomenika svjetske baštine bljenu centralnu vlast da provede izvjesne je, najvjerovatnije upravo zbog geostrateškog
pri UNESCO-u. Nakon ponovne izgradnje državne reforme. U sklopu tih reformi po- položaja grada, oko 1554. godine za novo sje-
Ferhadija je svečano otvorena sedmog maja javila se i potreba da se obrazovanjem jedne dište sandžaka izabrao Banju Luku. Samim
2016. godine. velike osmanske administrativne jedinice u tim, morao je imati rezidenciju u ovom gra-
Taj je datum ujedno i sjećanje na ubije- ovom dijelu Carstva ukliješte s dvije strane du, kao i popratnu administraciju.
nog Cazinjanina Murata Badića 7. maja 2001. neprijateljskim državama, Habsburškom Interesantno je napomenuti da je za iz-
godine u Banjoj Luci. Tada su polaganje ka- Monarhijom i Mletačkom Republikom. gradnju tekije i kompleksa oko nje u Banjoj
mena temeljca za obnovu prekinuli neredi Novoformirana administrativna jedi- Luci bio inspiriran Gazi Husrev-begovim
u kojima je Badić teško povrijeđen. Od po- nica bila je Bosanski ejalet, koji je osnovan kompleksom u Sarajevu, što vidimo iz nje-
vreda je preminuo 26. maja 2001. godine. 1580. godine izdvajanjem Bosanskog, Her- gove vakufname: “Kada se opet sakupi vi-
cegovačkog, Kliškog, Pakračkog i Krčkog šak od vakufskih dobara i bude ga dovoljno,
PRVI BEGLERBEG sandžaka iz Rumelijskog, te Zvorničkog i rekao je vakif neka se izgradi imaret, zavija i
Ferhad-paša Sokolović za Banju Luku Požeškog iz Budimskog ejaleta. Za prvog ostali za njih potrebni objekti, neka se pla-
slovi za njenog utemeljitelja i prvi joj uda- beglerbega Bosanskog ejaleta imenovan je te i izdaci onako kako je to (učinjeno) kod
ra temelje urbanog razvoja. Ferhad-pašina Ferhad-paša Sokolović, dotadašnji bosanski vakufa merhum Gazi Husrev-bega u zašti-
vakufnama rodni je list Banje Luke, koja sandžak-beg. On je pod svojom upravom ćenom Sarajevu.”
nam nudi podatke o vremenu kada su u držao područje veće nego ijedan bosanski Samo u Banjoj Luci u periodu od 1579.
Banjoj Luci izgrađene Ferhadija džamija, kralj. U sklopu Bosanskog ejaleta nalazili do 1587. godine Ferhad-paša je dao da se iz-
sahat-kula, objekti obrazovnog, kulturnog, su se prostori od Šapca do mora i od Zve- gradi više od 216 javnih objekata. O objek-
društvenog i socijalnog karaktera i prve čana do Virovitice. Ovo je pregled stanja na tima koje je sagradio kao i onima čije je
“moderne” saobraćajnice, piše Muhedin teritoriji koja će 1580. godine zvanično biti prihode namijenio njihovom održavanju
Spahić u svom radu Ferhad-paša Sokolović ujedinjena u novu administrativnu jedinicu saznajemo prvenstveno iz sačuvanih prepi-
(1530–1590) i njegov vakuf. pod nazivom Bosanski ejalet. sa njegove vakufname, koja je legalizirana
Kao što je slučaj i s mnogim drugim lič- Osim kao uspješni vojskovođa, strateg i u drugoj dekadi safera 995. godine (21/30.
nostima, podaci o rođenju i o najranijoj mla- diplomata, Ferhad-paša Sokolović istovre- januara 1587. godine). Vakufnama se danas
dosti samog Ferhad-paše do sada su nepozna- meno se dokazao i kao veliki vakif, te pokro- nalazi u Muzeju RS-a u Banjoj Luci i u Mu-
ti. Vjerovatno je i on, prema instrukcijama vitelj obrazovanja i umjetnosti. Dolaskom zeju u Prijedoru.

STAV 29/4/2022 55