Page 57 - STAV broj 373 - 374

sedmog maja 1993. Ne smije se zaboraviti
da je, izlažući se smrtnoj opasnosti, pred po-
licijom snimila posljedice rušenja džamije i
organizirala spašavanje pojedinih ostataka
uklanjajući ih ispred bagera.
Prije Agresije na BiH Husedžinović je
radila na restauraciji Ferhadije i Arnaudi-
je, sahat-kule i tvrđave Kastel, a o tim je
svojim iskustvima govorila u razgovoru za
Oslobođenje 1994. godine. “Kao prvo, nakon
zemljotresa 1969. dosta je spomenika stra-
dalo i tada je izvršena detaljna restauracija
Izgradnjom svojih brojnih zadužbina, Ferhadpašinih bajraktara. I jedno i drugo Ferhadije i dijela Arnaudije, te sahat-kule.
koje postadoše srce kasnijeg Donjeg Šehe- turbe pripadaju zatvorenom tipu kupolastih Zatim su bili veliki radovi na restauraciji i
ra, Ferhad-paša je otvorio drugi veliki peri- turbeta, kakav se gotovo redovito gradio u še- revitalizaciji tvrđave Kastel. Godine 1981.
od u izgradnji Banje Luke i grad se počinje snaestom stoljeću nad grobovima istaknutijih bio je ponovo zemljotres nakon kojeg su
otada naglo razvijati u sva četiri smjera. Za osoba. Za ono prvo, Ferhad-pašino, znamo uslijedile nove restauracije i sanacije dža-
nepunih pedeset godina nasta tu, na lijevoj iz njegove zakladnice, da je načinjeno još za mije Ferhadije i sahat-kule okončane 1989.
obali Vrbasa od potoka Crkvine prema jugu, njegova života, prije godine 1587. Drugo se godine”, kazala je dodajući da su u Banjoj
osam mahala i džamija: Daudija ili, kako je ne spominje u toj zakladnici, ali će biti da je Luci postojale 44. mahale. “U Banjoj Luci
još zovu po susjednoj i već spomenutoj me- izgrađeno brzo iza legalizacije zakladnice, je, po Evliji Čelebiji, bilo 45 mahala. Ja sam
dresi, Medreska džamija, zatim Arnaudija odnosno Ferhad-pašine smrti, za neke čla- utvrdila postojanje 44 mahale. Broj od 38
ili Teftedarija, na Pobrđu Hadži Osmanija, nove njegove uže porodice. džamija zatiče Austrija i one su ucrtane u
zatim Simidija, pod Laušom Seferagina ili Kod onog trećeg turbeta pod šatora- prvoj geodetskoj karti Banje Luke iz 1884,
Pećinska, a dalje prema jugu i Gornjem Sehe- stim krovom, koje se nalazi s lijeve strane a prije toga bila je jedna pomoćna karta iz
ru još Ajardipašina, Hadžibabina ili Šarena džamije, zapaža se, međutim, mnogo slabiji 1878. i u njoj je također 38 džamija. Do
i Mehdibegova. U tom nizu po postanku je rad negoli kod prva dva spomenika. Majstor Drugog svjetskog rata je srušeno devet, a
posljednja ili bar pretposljednja Hadžibabi- koji ga je gradio, čini se, nije bio dorastao poslije 14 džamija. U ovom ratu srušeno je
na mahala. Razvila se nešto prije 1617. go- za takav posao i turbe je, umjesto kupolom, preostalih 15 džamija u gradu i još jedna
dine, a upravo te godine podigao je tu svoju prekrio običnim šatorastim krovom. Prema šesnaesta u prigradskom naselju Vrbanja.
džamiju neki Hadži Husejn, danas poznat tome će biti da spomenik ne datira uopće iz Srušeno je i šest turbeta, pet šadrvana i sa-
samo pod imenom Hadžibaba. šesnaestog stoljeća, a ni ono se ne spominje hat-kula. Mnogo ostataka džamija Ferhadije
Bejtić je dobro opisao Ferhadiju, koja u Ferhad-pašinoj zakladnici. O osobi koja i Amaudije, turbeta, mezara odneseno je i
dominira čitavom okolinom i u građevnom je tu pokopana postoje različite, međusob- bačeno na gradsko smetljište, dok je jedan
smislu predstavlja osobito vrijedan spome- no oprečne verzije, ali se sve slažu u tome dio samljeven u šljunkari.”
nik. Već samim tlocrtnim rješenjem izdvaja da je to grobnica nekog ženskog čeljadeta. Govoreći o Ferhadija džamiji kao naj-
se iz standardnog tipa bosanskih kupolastih Prva veli da tu počiva Ferhad-pašina majka, značajnijem spomeniku islamske arhitekture
džamija i uz Gazi Husrev-begovu džami- druga opet kazuje da je to grob njegove žene, 16. stoljeća u BiH, Husedžinović je kazala:
ju u Sarajevu čini jedini primjer te vrste u a prema trećoj, tu leži Ferhadpašina unuka “Prostorno rješenje Ferhadije razlikovalo se
našim stranama. Od drugih naših džamija Safi-kaduna. Može se, međutim, pouzdano od uobičajenog tipa džamije sa jednom kupo-
odvaja je i neobično visoki tambur, a ta ra- reći samo to da je to doista grobnica neke lom pošto ima višekupolni sistem, a pripada
zlika opaža se i izvana još na prvi pogled. Safi-kadune, ali šta je ona zapravo bila Fer- klasičnom carigradskom stilu sa izraženim
Do drugog svjetskog rata je imala dva trije- hadpaši, o tome sigurnih podataka nema. vertikalizmom. Ona se veže za carigradski
ma, unutrašnji i vanjski, oba na stupovima. U desnom zadnjem uglu u groblju iza krug arhitekata 16. vijeka. Posljednja sa-
Vanjski je, dakako, bio mnogo prostraniji džamije nalazi se još jedan spomenik me- nacija ovog izuzetno vrijednog spomenika
od unutrašnjeg, a njegove interkolumnije morijalne arhitekture vrijedan spomena. sagrađenog 1579. napravljena je po najsa-
biše kasnije zazidane. Čitav taj vanjski tri- To je grob i nadgrobni spomenik glasovitog vremenijim restauratorskim principima u
jem propao je 31. maja 1944. godine prili- hercegovačkog vezira (od 1833. do 1851) i kojima je beton nepoželjan. Sanacija je izvr-
kom bombardiranja Banje Luke. velikog ekonomskog reformatora Ali-paše šena tako da je prethodno izvršeno geoseiz-
Bejtić je opisao i turbeta uz džamiju. Jed- Rizvanbegovića Stočevića, koji je pod zago- mičko snimanje pomoću kojeg su otkrivene
no je, piše, s desne strane džamije, a u njemu netnim i ni do danas nerazjašnjenim okol- unutrašnje pukotine u džamiji. Na osnovu
je pokopan Ferhad-paša i, prema jednoj na- nostima poginuo od puščanog taneta krajem tog snimka napravljen je projekat pomoću
rodnoj predaji, njegov sin, a prema drugoj marta 1851. u logoru Omer-paše Latasa u kojeg je, najjednostavnije rečeno, džamija
opet verziji neki njegov bezimeni unuk. Nad Dobrnji kod Banje Luke. Mrtvo mu tije- ušivena pomoću šipki, rebrastog čelika i la-
grobovima su drveni sarkofazi, prevučeni ze- lo prenesoše u Banju Luku i pokopaše na tiplastera”, kazala je rahmetli Husedžinović
lenom čohom. Na Ferhad-pašinu grobu je ka- označenom mjestu. i zaključila: “Poslije strašne eksplozije kada
rakteristična čalma na dvanaest ovoja, kakvu je džamija srušena sedmog maja 1993. godi-
su nekad nosili begtašijski derviši, pa se pret- DVIJE REKONSTRUKCIJE ne ostala je munara. Pored moga nastojanja
postavlja da je i sam Ferhad-paša bio begtašija. Arhitektica Sabira Husedžinović od sre- kod vlasti u Banjoj Luci da se sačuva mu-
U drugome, pak, turbetu, što se nalazi dine ‘60-ih godina prošlog stoljeća pa sve do nara i ostaci tog spomenika prve kategorije,
u blizini šadrvana i u desnom uglu harema protjerivanja iz Banje Luke 1993. godine jer bi se džamija na osnovu sačuvane doku-
također su dva sarkofaga prekrivena zele- bavila se zaštitom spomenika kulture. Hu- mentacije mogla rekonstruirati, munara je u
nom čohom, a po jednoj narodnoj predaji sedžinović je učestvovala u restauraciji Fer- noći srušena. Ostaci su pokupljeni bagerom
tu leže Ferhad-pašin pomoćnik Mustaj-paša hadije prije Agresije na Bosnu i Hercegovi- i bačeni na gradsko smetljište. To je vrhunac
i njegov bajraktar, a po drugoj opet dvojica nu i nažalost svjedočila njenom miniranju monstruoznosti.” n

STAV 29/4/2022 57