Page 69 - STAV 72 21.07.2016
P. 69
Značaj analize ogleda se u tome što nje- Pravoslavna uništavanja stećaka na kako piše Vladimir Ćorović, Bošnjaci su
ni rezultati otkrivaju povijesno-konfesi- tlu Srbije i Crne Gore rasprostranjena su čuvali grobove svojih kršćanskih preda-
onalni odnos katoličanstva, pravoslavlja uglavnom uz istočne granice nekadašnje ka sve do najnovijeg doba.
i islama prema stećku, na osnovu čega je rimske provincije Dalmacije. Taj prostor, “Šehidski (muslimanski) grobni
moguće izvoditi pouzdane i prvorazred- naročito poslije 1054. godine, našao se spomenici se često nalaze u neposrednoj
ne zaključke o povijesno-konfesionalnoj na udaru pravoslavne crkve. Uništava- blizini srednjevekovnih mramorja. ‘I ovo
pripadnosti bosanskoga stećka. Kao što nja stećaka počinjena tokom izgradnje se može uzeti kao dokaz da su šehidska
je već rečeno, i što je nužno još jedanput pravoslavnih crkava i njihovih pratećih groblja nastavak srednjevekovnih.
ponoviti, stećak najviše pripada onima objekata, na istovjetan način kao i kod Promenivši veru bosanska je vlastela
koji su ga najmanje uništavali, i obrat- izgradnje katoličkih bogomolja eviden- morala menjati i način sahranjivanja i
no. S obzirom na to da su ispod stećaka tirana su prilikom izgradnje ukupno 83 formu grobnih spomenika. Ali svest da
sahranjivani kršćani, bez obzira da li su pravoslavne crkve, od toga prilikom iz- članovi jedne porodice, bez obzira, moraju
bili “pravovjerni” ili ne, očekivati je da gradnje 20 crkvi u pograničnim oblasti- biti sahranjeni na istom groblju, nije se
su stećke najviše uništavali muslimani ma Srbije i Crne Gore, i na tlu Bosne i ugasila. Ta svest je bila toliko jaka da su
zato što nisu kršćani. Da li je tako? Hercegovine tokom izgradnje 63 crkve. muslimani čuvali grobove svojih kršćan-
Na povijesnom tlu bosanskoga steć- Uništavanja stećaka korištenih kao skih predaka sve do najnovijeg vremena.
ka – koji zalazi i u pogranični prostor Re- građevinski materijal prilikom izgradnje To je, evo, razlog, što se srednjovekovna
publike Hrvatske, a to je uglavnom onaj džamija u Bešlagićevoj studiji Stećci, ka- mramorja i šehidska groblja nalaze često
prostor koji je nekad pripadao srednjevje- taloško-topografski pregled evidentirana su jedna pored drugih.’”, zapisao je Vladi-
kovnoj Bosni – od strane katoličke crkve na 3 bosanskohercegovačka islamska lo- mir Ćorović.
uništavani su stećci prilikom izgradnje kaliteta. Stećci su korišteni kao građevin- Navodima u kojima kaže da se
44 katoličke crkve. U granicama savre- ski materijal prilikom izgradnje seoskih “šehidski (muslimanski) grobni spo-
mene Bosne i Hercegovine uništavani su džamija u Žepi, Ostrošcu kod Konjica i menici često nalaze u neposrednoj bli-
stećci prilikom izgradnje 25 katoličkih u Trnavici (Borač) kod Gacka. U odnosu zini srednjevjekovnih mramorja”, Vla-
crkava. Ukupno, 69 katoličkih crkvi u na katolička i pravoslavna uništavanja, to dimir Ćorović dotakao je historiografsku
svojoj osnovnoj i pratećoj arhitekturi sa- je neznatan broj. Ne mijenja ga mnogo temu kojoj u znanosti na našim prosto-
država stećke. Kao pogodan građevinski novije otkriće u ruševinama bijeljinske rima nije poklanjana adekvatna pažnja.
materijal, stećci su ugrađivani u crkvene džamije, gdje su također pronađeni steć- S tim u vezi, upravo završavam studiju
temelje, zidove, podove, dovratnike, ste- ci. Prije nego se pozabavimo s razlozima pod naslovom Od stećka do nišana u Bosni
penice, mostiće, ograde, crkvene čatrnje, iz kojih su Bošnjaci prilikom podizanja i Hercegovini, koja pokazuje da se na oko
pločnike, podzide, međe crkvenih posje- svojih bogomolja najmanje uništavali 200 zajedničkih lokaliteta diljem Bosne
da, dvorišne klupe, novije nadgrobnike, stećke, nužno se podsjetiti na tradicio- i Hercegovine nalaze stećci i musliman-
crkveni patos, grobljanska vrata, kamene nalni odnos pravoslavne i katoličke crkve ski bosanski nišani. Uporedo s Ćorovi-
ograde crkvenih katoličkih grobalja itd. prema nadgrobnim spomenicima svojih ćem stoji i Vladislav Skarić, koji također
Uništavanja su u čvrstoj dijalektičkoj vezi vjernika. O tome Vladimir Ćorović piše: piše da su bosanski muslimani “čuvali
s odnosom katoličke crkve prema pripad- “Kod groblja je uopšte bila od pamtiveka grobove svojih kršćanskih predaka sve
nicima vjere bosanske, čiji su pripadnici, tendencija da ostanu pošteđena, da budu do najnovijeg vremena”.
na inicijativu pape, od strane madžarskih ‘večni dom’ ili ‘večna kuća’ pokojnika, Artur Evans poznati je engleski ar-
križara, dominikanaca i jezuita, hvatani, da on tu počiva mirno, u ‘večnom poko- heolog. Proputovao je Bosnom i Herce-
mučeni, ubijani i spaljivani na lomači. ju’, neuznemiravan ni od koga. Uvek su govinom početkom Ustanka u Bosni od
Pripadnici vjere bosanske, ili tzv. bosan- propisivane oštre kazne ne samo za onog 1875. do 1878. godine. U svom putopi-
ski krstjani, ili Bošnjani, što je ne samo ko bi oskrnavio grob nego i za srodni- su Evans definira bosanske muslimane
nacionalni već i vjerski naziv pod kojim ke onih koji bi nedozvoljeno oštetili ili potomcima “manihejskih otpadnika”.
se u historijskim izvorima podrazumije- upotrebili tuđ grob.” Pritom, posebno ukazuje na njihov za-
va ne samo etnos već i pripadnik vjere Međutim, zbog uništavanja steća- štitnički odnos prema stećcima, za koji
ili Crkve bosanske, hvatani su po Bosni ka nije bilo kazne: nije poznat ni jedan pretpostavlja da je zasnovan na svojevre-
i prodavani kao robovi u Dubrovniku i primjer da je bilo koji katolik ili pravo- menim vjerskim načelima suprotnim ka-
na najpozatijim mediteranskim srednje- slavac kažnjen zbog uništavanja stećka. toličanstvu. Nema nikakve sumnje, riječ
vjekovnim trgovima robljem. Na drugoj Razumije se, katolici i pravoslavci mo- je o vjerskim načelima Crkve bosanske,
strani, katolička je crkva “branila držanje gli su uništavati stećke zato što je riječ koja nije bila ni katolička ni pravoslavna.
katoličkog roblja”, a dubrovačka država o bogumilskim nadgrobnim spomeni- S tim u vezi, Evans piše: “Možda su ih i
oslobađala robove “za koje se dokazalo cima koji nisu katolički ili pravoslavni. njihova načela, inače protivna tradiciji,
da su katoličke vjere.” (…) Živimo u vrijeme kada na Bliskom isto- pripremila da sa dobrodošlicom prime
Uništavanje stećaka komplementar- ku fanatizirani pripadnici tzv. Islamske muhamedanca mesto rimokatoličkog
no je brojnim katoličkim uništavanjima države ruše i uništavaju brojne historij- gospodara i da tako favorizuju proces
muslimanskih nišana i mezarja, što se do- ske spomenike, sve “u ime islama”, iako renegacije, dajući nam tako slovensko
gađalo i za vrijeme austrougarske vlasti istinski islam s tim nema nikakve veze. pleme Prorokovih vernika, poturčenja-
u Bosni i Hercegovini, iza 1878. godine. Upravo Bošnjaci, kao evropski musli- ka. Nije li, možda, ovo bio razlog što su
Kao i stećci što su se našli u podovima mani, svojim povijesnim odnosom pre- očuvani ovi brojni spomenici baš u doba
ili zidovima katoličkih crkvi, i nišani se ma svojim nadgrobnim spomenicima kada su, po dolasku Turaka, zbrisani svi
tretiraju kao tuđi nadgrobni spomenici i iz svoje predislamske prošlosti svjedo- drugi spomenici u Bosni. Neshvatljivo je
uništavaju na istovjetan način. Navodi- če suprotno. A istovremeno svjedoče i kako još uvijek ovi manihejski otpadnici
mo samo jedan primjer: “Nišani s hare- o svom autentičnom evropskom bosan- gledaju sa naročitom nežnošću na gro-
ma u Trebinju ugrađeni su u tamošnju skom porijeklu i identitetu. Za razliku bove svojih predaka i suzdržavaju ruku
katoličku crkvu.” od katoličkih i pravoslavnih rušitelja, rušitelja.” (…) n
STAV 21/7/2016 69