Page 69 - STAV 72 21.07.2016
P. 69

Značaj analize ogleda se u tome što nje-  Pravoslavna uništavanja stećaka na   kako piše Vladimir Ćorović, Bošnjaci su
          ni rezultati otkrivaju povijesno-konfesi-  tlu Srbije i Crne Gore rasprostranjena su   čuvali grobove svojih kršćanskih preda-
          onalni odnos katoličanstva, pravoslavlja   uglavnom uz istočne granice nekadašnje   ka sve do najnovijeg doba.
          i islama prema stećku, na osnovu čega je   rimske provincije Dalmacije. Taj prostor,   “Šehidski (muslimanski) grobni
          moguće izvoditi pouzdane i prvorazred-  naročito poslije 1054. godine, našao se   spomenici se često nalaze u neposrednoj
          ne zaključke o povijesno-konfesionalnoj   na udaru pravoslavne crkve. Uništava-  blizini srednjevekovnih mramorja.  ‘I ovo
          pripadnosti bosanskoga stećka. Kao što   nja stećaka počinjena tokom izgradnje   se može uzeti kao dokaz da su šehidska
          je već rečeno, i što je nužno još jedanput   pravoslavnih crkava i njihovih pratećih   groblja nastavak srednjevekovnih.
          ponoviti, stećak najviše pripada onima   objekata, na istovjetan način kao i kod   Promenivši veru bosanska je vlastela
          koji su ga najmanje uništavali, i obrat-  izgradnje katoličkih bogomolja eviden-  morala menjati i način sahranjivanja i
          no. S obzirom na to da su ispod stećaka   tirana su prilikom izgradnje ukupno 83   formu grobnih spomenika. Ali svest da
          sahranjivani kršćani, bez obzira da li su   pravoslavne crkve, od toga prilikom iz-  članovi jedne porodice, bez obzira, moraju
          bili “pravovjerni” ili ne, očekivati je da   gradnje 20 crkvi u pograničnim oblasti-  biti sahranjeni na istom groblju, nije se
          su stećke najviše uništavali muslimani   ma Srbije i Crne Gore, i na tlu Bosne i   ugasila. Ta svest je bila toliko jaka da su
          zato što nisu kršćani. Da li je tako?  Hercegovine tokom izgradnje 63 crkve.  muslimani čuvali grobove svojih kršćan-
            Na povijesnom tlu bosanskoga steć-  Uništavanja stećaka korištenih kao   skih predaka sve do najnovijeg vremena.
          ka – koji zalazi i u pogranični prostor Re-  građevinski materijal prilikom izgradnje   To je, evo, razlog, što se srednjovekovna
          publike Hrvatske, a to je uglavnom onaj   džamija u Bešlagićevoj studiji Stećci, ka-  mramorja i šehidska groblja nalaze često
          prostor koji je nekad pripadao srednjevje-  taloško-topografski pregled evidentirana su   jedna pored drugih.’”, zapisao je Vladi-
          kovnoj Bosni – od strane katoličke crkve   na 3 bosanskohercegovačka islamska lo-  mir Ćorović.
          uništavani su stećci prilikom izgradnje   kaliteta. Stećci su korišteni kao građevin-  Navodima u kojima kaže da se
          44 katoličke crkve. U granicama savre-  ski materijal prilikom izgradnje seoskih   “šehidski (muslimanski) grobni spo-
          mene Bosne i Hercegovine uništavani su   džamija u Žepi, Ostrošcu kod Konjica i   menici često nalaze u neposrednoj bli-
          stećci prilikom izgradnje 25 katoličkih   u Trnavici (Borač) kod Gacka. U odnosu   zini srednjevjekovnih mramorja”, Vla-
          crkava. Ukupno, 69 katoličkih crkvi u   na katolička i pravoslavna uništavanja, to   dimir Ćorović dotakao je historiografsku
          svojoj osnovnoj i pratećoj arhitekturi sa-  je neznatan broj. Ne mijenja ga mnogo   temu kojoj u znanosti na našim prosto-
          država stećke. Kao pogodan građevinski   novije otkriće u ruševinama bijeljinske   rima nije poklanjana adekvatna pažnja.
          materijal, stećci su ugrađivani u crkvene   džamije, gdje su također pronađeni steć-  S tim u vezi, upravo završavam studiju
          temelje, zidove, podove, dovratnike, ste-  ci. Prije nego se pozabavimo s razlozima   pod naslovom Od stećka do nišana u Bosni
          penice, mostiće, ograde, crkvene čatrnje,   iz kojih su Bošnjaci prilikom podizanja   i Hercegovini, koja pokazuje da se na oko
          pločnike, podzide, međe crkvenih posje-  svojih bogomolja najmanje uništavali   200 zajedničkih lokaliteta diljem Bosne
          da, dvorišne klupe, novije nadgrobnike,   stećke, nužno se podsjetiti na tradicio-  i Hercegovine nalaze stećci i musliman-
          crkveni patos, grobljanska vrata, kamene   nalni odnos pravoslavne i katoličke crkve   ski bosanski nišani. Uporedo s Ćorovi-
          ograde crkvenih katoličkih grobalja itd.   prema nadgrobnim spomenicima svojih   ćem stoji i Vladislav Skarić, koji također
          Uništavanja su u čvrstoj dijalektičkoj vezi   vjernika. O tome Vladimir Ćorović piše:   piše da su bosanski muslimani “čuvali
          s odnosom katoličke crkve prema pripad-  “Kod groblja je uopšte bila od pamtiveka   grobove svojih kršćanskih predaka sve
          nicima vjere bosanske, čiji su pripadnici,   tendencija da ostanu pošteđena, da budu   do najnovijeg vremena”.
          na inicijativu pape, od strane madžarskih   ‘večni dom’ ili ‘večna kuća’ pokojnika,   Artur Evans poznati je engleski ar-
          križara, dominikanaca i jezuita, hvatani,   da on tu počiva mirno, u ‘večnom poko-  heolog. Proputovao je Bosnom i Herce-
          mučeni, ubijani i spaljivani na lomači.   ju’, neuznemiravan ni od koga. Uvek su   govinom početkom Ustanka u Bosni od
          Pripadnici vjere bosanske, ili tzv. bosan-  propisivane oštre kazne ne samo za onog   1875. do 1878. godine. U svom putopi-
          ski krstjani, ili Bošnjani, što je ne samo   ko bi oskrnavio grob nego i za srodni-  su Evans definira bosanske muslimane
          nacionalni već i vjerski naziv pod kojim   ke onih koji bi nedozvoljeno oštetili ili   potomcima “manihejskih otpadnika”.
          se u historijskim izvorima podrazumije-  upotrebili tuđ grob.”       Pritom, posebno ukazuje na njihov za-
          va ne samo etnos već i pripadnik vjere   Međutim, zbog uništavanja steća-  štitnički odnos prema stećcima, za koji
          ili Crkve bosanske, hvatani su po Bosni   ka nije bilo kazne: nije poznat ni jedan   pretpostavlja da je zasnovan na svojevre-
          i prodavani kao robovi u Dubrovniku i   primjer da je bilo koji katolik ili pravo-  menim vjerskim načelima suprotnim ka-
          na najpozatijim mediteranskim srednje-  slavac kažnjen zbog uništavanja stećka.   toličanstvu. Nema nikakve sumnje, riječ
          vjekovnim trgovima robljem. Na drugoj   Razumije se, katolici i pravoslavci mo-  je o vjerskim načelima Crkve bosanske,
          strani, katolička je crkva “branila držanje   gli su uništavati stećke zato što je riječ   koja nije bila ni katolička ni pravoslavna.
          katoličkog roblja”, a dubrovačka država   o bogumilskim nadgrobnim spomeni-  S tim u vezi, Evans piše: “Možda su ih i
          oslobađala robove “za koje se dokazalo   cima koji nisu katolički ili pravoslavni.   njihova načela, inače protivna tradiciji,
          da su katoličke vjere.” (…)       Živimo u vrijeme kada na Bliskom isto-  pripremila da sa dobrodošlicom prime
            Uništavanje stećaka komplementar-  ku fanatizirani pripadnici tzv. Islamske   muhamedanca mesto rimokatoličkog
          no je brojnim katoličkim uništavanjima   države ruše i uništavaju brojne historij-  gospodara i da tako favorizuju proces
          muslimanskih nišana i mezarja, što se do-  ske spomenike, sve “u ime islama”, iako   renegacije, dajući nam tako slovensko
          gađalo i za vrijeme austrougarske vlasti   istinski islam s tim nema nikakve veze.   pleme Prorokovih vernika, poturčenja-
          u Bosni i Hercegovini, iza 1878. godine.   Upravo Bošnjaci, kao evropski musli-  ka. Nije li, možda, ovo bio razlog što su
          Kao i stećci što su se našli u podovima   mani, svojim povijesnim odnosom pre-  očuvani ovi brojni spomenici baš u doba
          ili zidovima katoličkih crkvi, i nišani se   ma svojim nadgrobnim spomenicima   kada su, po dolasku Turaka, zbrisani svi
          tretiraju kao tuđi nadgrobni spomenici i   iz svoje predislamske prošlosti svjedo-  drugi spomenici u Bosni. Neshvatljivo je
          uništavaju na istovjetan način. Navodi-  če suprotno. A istovremeno svjedoče i   kako još uvijek ovi manihejski otpadnici
          mo samo jedan primjer: “Nišani s hare-  o svom autentičnom evropskom bosan-  gledaju sa naročitom nežnošću na gro-
          ma u Trebinju ugrađeni su u tamošnju   skom porijeklu i identitetu. Za razliku   bove svojih predaka i suzdržavaju ruku
          katoličku crkvu.”                 od katoličkih i pravoslavnih rušitelja,   rušitelja.” (…)         n


                                                                                                   STAV 21/7/2016  69
   64   65   66   67   68   69   70   71   72   73   74